LGTBIQ+ kolektiboaren jazarpena Txilen
Markel Unamuno
Aurreko ebalualdian Erresuma Batuko Margaret Thatcher gobernubura izan zenean homosexualen egoerari buruz egin nuen lan boluntario bat. Klasean Itziri entzun eta gero, gai oso interesagarria iruditu zitzaidan lan bat egiteko, hainbat gauza ikasteaz gain LGTBIQ+ kolektiboari buruzko historia ezagutzeko aukera izango zen eta.
Horregatik, ebalualdi honetan ildo beretik joatea erabaki dut. Hauxe izan zen pentsatu nuena: “bakarrik Britania Handiko egoera aztertzeak ez dit emango gai honen gaineko informazio guztia. Ebalualdi honetan ikasten ari garen politikariak Margaret Thatcher, Reagan, Gorvachov, eta Amerikan: Nixon, Allende edota Pinochet izan dira. Beraz, erabaki dut lan hau egitea gai berean -LGTBI+-sakontzeko. Zer gertatu zitzaien LGTBI-kolektibokoei momento hartan? Lan honetan ez dut Europan interesa jarri nahi izan, latinoamerikan baizik: Txilen, alegia. Zergatik Txilen? Erreza: Txile ikasten ari garen beste gai bat baita, Allende eta Pinocheten diktadura militarra aztertzen ari gara. Gauzak horrela, beraz, lan honen gaia hauxe da: homosexualen eta transexual/trasgenero-en egoera Txilen Allenderekin eta diktadura militarrean Pinochetekin.
Politikoak eta sexu-aniztasuna
Denok dakigun moduan, eta are gehiago XX. mendeko historia ikasten ari bagara, Allendek 1970an hauteskundeak irabazi zituen Unidad Popular alderdiarekin, Txileko presidentea bihurtu zen gehiegoaren botua eskuratuta eta demokratikoki erabakitako gobernua osatu zuen. Allendek ideologia sozialista-komunista zuen presidentea zen eta Txilen gizarte-eskubideak hobetzen saiatu zen. Hala ere, sexu-aniztasunari dagokionez, "norman-arauan" sartzen ez zirenek ez zuten aurrerapen nabarmenik lortu gobernu honekin. Ez zen politikarik egin egoera hobetzeko, diskriminazioa murrizteko edo eskubideak onartzeko. Aniztasuna ez zen onartzen. Dena den, esan behar da Allenderen lehendakaritzapean egin zela sexu-aniztasunaren mugimenduaren lehen martxa, eskubide horiek aldarrikatzeko. Latinoamerikan lehenengoetariko bat.
Víctor Hugo Roblesek azaltzen du protesta hori gertatzea ez dela kasualitatea izan. Garai hartan homosexualitatea tabua baitzen, diskriminazio handia baitzegoen, poliziaren “sarekada diskriminatzaileak”, etabar. Nire ustez, urte horietan politikan eskuina eta ezkerra berdin homofoboak ziren. Allendek ez zuen bideratu homosexualek une hartan eskatzen zuten irekiera kulturalik, historiaren garai dramatikoa bizitzen ari zelako herrialdea; beraz, ezinezkoa da Allenderi aldaketak eskatzea. Gainera, ezkerreko eta eskuineko egunkariek protesta horri eman zioten erantzuna ikaragarri homofobikoa izan zen, gaur eguneko begiekin ikusita. Itzik esaten digun bezala, ezin dugu epaitu beste garaietan egindako gauzak gure garaiko egoera/pentsaera dutela pentsatzen. Baina honelako titularra - "Colipatos piden Chicha y chancho"- ez zitzaigun bidezkoa irudituko gaur egun.
Marcia Alejandra
Beste alde batetik, 1973ko martxoan, Santiagoko San Borja Arriarán Ospitalean, Marcia Alejandra izeneko emakume transexual bati sexu-berregokitzeko lehen ebakuntza egin zion Antonio Salas doktorearen taldeak.
Lehen esan dudan bezala, 1973ko apirilaren 22an, lehen martxa homosexuala egin zen Santiagon, eta martxa horretan hainbat lagunek parte hartu zuten. Hiriko arma-plazaren inguruan sexu-merkataritza egiten zuten trabestiak, ordura arte, lagun horiek ez zuten identitate-identifikazio argirik. Gure nortasun agiriarekin daude lotuta, askotan, gure eskubideak. Beraz diskriminazioaren amaiera eskatzen zuten eta homosexualen arteko ezkontza-eskubidea, besteak beste.
Urte horretan bertan gertatu zen estatu-kolpea, eta dakigunez, 17 urtez luzatu zen Pinocheten diktadura. Diktadura garaian, garai hartako trabesti gehienek aurreko garaian egiten zituzten aktibitateak, hauek kaleko sexu-merkataritzan, atoi-etxeetan edo prostituzio-etxeetan lan egiten. Horren adibide, "izeba Karlinaren Etxea" izengoitiarena.. Etxe hartan sortu zen transformisten balet bat, "Blue Ballet" deitzen zen eta garai hartako futbol talde ezagun baten parodia egiten zuen. Horrelako tokiek aurre egin zioten Pinocheten erregimenak egindako garbiketa sozialari eta esparru askeak bihurtu ziren, denbora ilunetan. Aisialdia igaro zuten transformismoarekin edo trabesti ikuskizun artistikoekin. Gainerako hirietan trabestiek lan sexualak egiten jarraitu zuten, batez ere baliabide ekonomikoak eskuratzeko, merkataritza-guneetan batez ere; horrelako tokiak: portuko hiriak eta hiri merkatariak egokiak baitziren sexu-lanetarako. Aldi berean, sexu-berregokitze operazioak modu zuhurrean egiten jarraitu zituzten.
Baina ardura, politikoena baino ez da?
Estatuko gobernuek eta erakundeek ez ezik, homo/bi/transfobia bideratzen duen gizarte osoak ere baldintzatzen ditu sexu-aniztasuneko pertsonen bizitzak. Gainera, komunikabideek LGBTIen eskubideak ukatzen dituzte eta diskriminazioa sustatzen duen iritzi publikoa eratzen laguntzen dute. 1973ko apirilaren 22ko martxak kolektiboa agerian geratu zen, baina, hurrengo egunean, Vea aldizkariak "rebelión homosexual: los raros quieren casarse" izenburua jarri zion. Bestalde, Clarinek, Allenderen aldeko ezkerreko egunkariak, "Colipatos piden chicha y chancho" ("sexu-desbideraketak"), "Marakoak", "Behor solteak" eta "zoro galduak" aipatzen zituen. Ezkerreko zein eskuineko homofobiaren erakusgarri izan zen, Txileko gizarte osoari eragin baitzion.
Victor Hugo Roblesek, "Bandera Hueca" liburuan, bazterkeriak markatutako eguneroko bizitza ere kontatzen du. Lehenik, seme-alaben genero-identitatea edo sexu-orientazioa onartzen ez duten familiak aipatzen ditu. Baita poliziengandik jasotako tratu txarrak; izan ere, pertsona batzuek kontatu duten bezala, "Urte horietan, kalean bazeunden eta zeozergatik konturatu egiten baziren marikoia zinela, preso eramaten zintuzten, jo egiten zintuzten eta ilea mozten zizuten, marikoia izateagatik soilik"
Pinocheten erregimenak Txileko gizartearen ikuspegi heteronormatiboa sustatzen zuen. Gabriel Salazar historialariak erakusten du gobernu militarrak gogortu egiten zituela maskulinitate eta feminitatea kontzeptuak. Presidentearen bikotea gurtzearen bidez emakumearen irudia etxekoandre gisa sustatzen da. Emakumeak bere lekua eremu pribatuan kokatu behar du, etxeko lanak egitera behartua eta etxean baztertua geratzen da. Gizona, hots, arra buruzagi, indartsu eta gizon gisa aurkezten dute. Erregimen militarretik zabaldutako eredu patriarkalak pertsonak bi roletan murrizten ditu: gizona eta emakumea, eta sexualitate bakarra: heterosexualitatea. Testuinguru horretan, ez dago sexu-aniztasunerako lekurik. Homofobia, lesbofobia eta transfobia esplizituki adierazten ez badira, eredu idealak ezartzen dituzte eta horiek markatzen dute normala dena eta "arraro" edo desegokia dena. Eta askotan, normala ez zen edozerren kontrako joera bultzatzen zuen Pinocheten erregimenak.
Kolpe militarraren ondorengo lehen egunak eta hilabeteak militarren muturreko indarkeria-erakustaldi bat izan ziren, Txileko biztaleek jasan behar zutena. Sexu-dibertsitatearen populazioa ez zen salbuetsia izan, eta aldi labur honetan gizarte-talde horren gainean gertatu ziren giza eskubideen urraketak ulertaraztea interesatzen zait.
Militarren ekintzak ez ziren umiliazio fisiko eta hitzezkoetara mugatu; horiez gain, tortura eta heriotza kasu asko egon ziren. Bereziki, transexualak eta trabestien kontrakoak, diktadura militarrak sustatutako ideal heteronormatibotik are gehiago urruntzen zirenen aurka, hain juxtu. Manzana de Adán liburuan, Paz Errazurizek (fotokazetariak) eta Claudio Donosok (testuaren egileak) trabesti eta prostituten testigantzak bildu zituzten Talcan, 1984an.
Pilar emakume horietako batek kolpe militarraren esperientzia zehazten du. "Lucho mutikoa eraman egin zuten eta gaur arte ez da agertu. San Pablo kaleko etxe baten jabea zen. Milikoek su eman zioten. Kolperako Valparaison geunden Leilarekin eta denok eraman gintuzten portura sustraitutako ontzi batean. Hara eraman gintuzten, begiak kamioneta batean estalita. Sei egunez egon nintzen han pilatuta, besteak zulo batean sartuta. Milikoek egin zuten lehen gauza ilea moztea izan zen, errotik erauzi eta gero gainean pixa egiten ziguten. Hainbeste jo gintuzten..! Tamara eta Tila zintzilikatu eta birarazi egin zieten. Itsasora botatzearekin mehatxatu gintuzten. Hogeita hamar homosexual ginen ontzian. Apurka-apurka askatu gintuzten. Batzuk hil zituzten kolpeen ondorioz. Mariliz, oso polita zena, Liz Taylor bezalakoa, hil egin zuten. Gabonetan gertatu zen. Bere gorpua Mapocho ibaian agertu zen, osorik baionetek eragindako zauriez josita. "Ez ziren luma-ebakiak, ez..! -Legezko Mediku Institutuan esan ziguten- "hauek ez dira luma-ebakiak. Baionetek eragindako zauriak dira."
(...)
Nire azkenengo hausnarketa
Seguru nago kontatu dizuedan guztia gaur egun ez dela modu berean gertatzen ari, imaginatzen dut gauzak asko aldatu direla bai Txilen baita gure inguruan ere. Eta aizu: zuk nire lan hau irakurri duzu. Zer pentsatzen duzu zuk? Seguru nago zure buruan zeozer aldatu dela eta erreflexionatzeko aukera izan duzula, ezta?
Gauza hauek historian zehar gertatu dira eta triste bada ere, oraindik gertatzen dira, egunero agresio homofoboak gertatzen dira hemen eta mundu osoan. Bilatzen baduzu “agresión homofoba” edozein sareko bilatzailetan kasu asko eta asko agertzen dira. Oraindik egoera injustu hau aldatzeko ibilbide luzea geratzen zaigu. Ematen du batzuk oraindik aurreko mendeetan bizi direla..!
Eta gure artean? gure adineko askok barregarritzat hartzen dute gaia, eskerrak nik ez ditudala gauza hauek bizi!!, baina badakit beste lagun batzuek horrelakoak bizi izan dituztela. Sufrimendu horrek, benetan, triste jartzen dit, eta galdetzen diot neure buruari: Bene-benetan hau da nahi dugun mundua? Enpatia handiagoa izan dezakegu? Hori zuek hausnarketa egiteko utziko dizuet, eta espero dut lan hauek zerbait aldatzeko erabilgarriak izatea.
