Nire familiaren historia

NIRE FAMILIAREN HISTORIA

Gaur bereziki eskertu nahi diot Maria eta bere familiari bere eskuzabaltasuna, gurekin beraien gogoetak eta sentimenduak konpartitzeagatik: mila esker!

Aitite Jena eta amama Mentxurekin elkartu naiz bideodeia egiteko, eta erantzun didate galdera gehienei…

(Maria A)

Gogoratzen duzue edo kontatu zizueten zerbait gerra zibilari buruz?

Ideologiak, irabazleak, sentimenduak, borroka?

Gerra zibilan bi ideologia nagusi zeuden: errepublikakoak (ezkerrakoak), eta diktadurakoak

(eskuinekoak), hemen Frankoko nazionalak zeuden, bere alderdikoak, eta hauek irabazi zuten

gerra.

Orokorrean sentimenduak tristeak ziren, gauza ugari debekatzen zituztelako. Gure familian, adibidez, euskaldunak ginen, eta ikurrina eta euskarazko abestiak eta euskara orokorrean debekatu ziguten, guretzat nahiko gogorra izan zen hura. Gainera, ikurrina harrapatzen bazizuten, kartzelara zuzenean eramaten zintuzteten, berdina gertatzen zen Eusko Gudariak abestia kantatzen bagenuen.

Espainian anai-arrebak alderdi ezberdinetakoak ziren, batzuetan, bai. Hala nola, adibide argi bat gure familian izan genuen: Jose osabak bere anaia salatu zuen bakarrik diputazioaren presidentearen txoferra izateagatik, eta nahi zuena lortu zuen. Horrez gain, errepublikanoak edo gorriak kartzelara eramaten zituzten, amama eraman zuten, adibidez.

Zer gogoratzen duzue edo kontatu zizueten gerraoste-ri buruz? 

Errazionamendua, gosea, beldurra, poza?

Gogoratzen dugu amama joaten zela zigilu libreta batekin dendara erostera eta janaria ematen zioten kantitate oso txikietan. Gure familian geneukan bi baserri, bat galdu zuten gerran amamako familiakoek eta beste alde batetik, nire aitonari kendu zioten baserria eta horregatik Bilbora etorri behar izan zuen bizitzera. Egia da baserriak zituzten familiak bizitza aurrera eramatea konponduta zutela, animaliei esker, janaria baitzuten.

Beldur pila bat zegoen, bai, inor ez ez zen ausartzen bere sentimenduak edo pentsamenduak erakustera; bakoitzak bere sentimenduak gordetzen zituen bere etxetik atera gabe. Hori gertatzen zen adierazpen-askatasuna ez zegoelako, zalantzarik gabe.

Nire familiakoek (Mentxu) euskaraz hitz egiteari utzi zioten Frankoren erruz. Horregatik, gaur egun  nik ez dakit euskaraz mintzatzen, hitz solteak soilik.

Kulturan: musika, euskera, eskola, maisu-maistrak, zentzura, modak...?

Kulturaren arloan musika gutxi entzuten zen, gainera euskaraz ezin zen entzun. Niri (Jena) eskolara heltzen nintzenean “cara al sol” abestia kantatzera behartzen zidaten. Gogoratzen dut ere zinemara joaten ginenean filma hasi baino lehen nodo-ak jartzen zituztela, hauek Frankoren batailatxoak ziren.

Ekonomia: zer nolako egoera zegoen familian? Kontsumismoa zegoen? Nolakoak ziren gabonak, etabar?

Ekonomiaren arloan, gehienok txarto geunden ekonomikoki, pertsona gutxi  zeuden ondo. Ez

zen ezer kontsumitzen, kontsumismo gutxi zegoen. Gabonetan gure familian bai turroia, laranjak eta horrelakoak jaten genituen.

Sentitzen zenuten diktadura bat zela? Nola? Kanpotik etortzen zen informazioa? Telebistan, irratian?

Bai, sentitzen genuen diktadura bat zela, beldur asko zegoelako, batez ere kartzelara joateko beldurra. Telebista garai hartan ez zen existitzen baina irratia geneukan eta momentu guztietan ateratzen ziren nodoak eta irratitik ere gezurrak esaten zituzten, ez ginen ezertan enteratzen guztia ezkutatzen zutelako. Hala eta guztiz ere, musika eta nobelak ateratzen ziren.

Nolakoa zer egoera erlijiosoa?

Mezetara egunero joaten ginen, aitortzera eta guzti. Klaseko notetan erlijioa funtsezko ikasgai moduan ateratzen zen. Prozesioetara jende guztia joaten zen era, eta ostiral santuan preso bat

ateratzen zuten kartzelatik, hori zen tradizioa.

Konpromezu politikoa zegoen, hitz egiten zenuten horretaz?

Ez zen politikaz hitz egiten, zeren Frankoren ideologiaren kontran bazeuden, kartzelara eramaten zizuten. Etxeetan, ordea, bai hitz egiten zela, gainera istoriotxoak kontatzen zizkieten gurasoek umeei gertatzen ari zenari buruz. Adibidez tabernan zeudenean, ezin zen iaia politikaz hitz egin. Baita polizia sekretua zegoen, nazionalistak ez zirenak harrapatzeko.

(1975-1982) Zer gogoratzen duzu garai horretaz?

Batez ere Frankismoa bukatu zela Franko hil zelako eta bazegoen jendea txanpan botilarekin hozkailuan hau gertatzeko asmoz. Gorriek poza handia eduki zuten.

Frankismoaren amaiera, azken urteak?

Ba Franko hil eta gero askatasuna sentitzen genuen gure familian eta orokorrean familietan. Baina nahiz eta askatasuna sentitu, beldur pixka bat ere nabaritzen zen zer gertatuko zen galderarekin. Hala eta guztiz, demokrazia etortzen ari zen eta askatasuna lortzen ari zen, oraindik ere.

23 F-ko estatu kolpea? E.T.A?

Ni (Jena) Balentzian nengoen, bidai baten eta tankeak ikusten nituen, harrigarria zen.

Bazegoen jendea pentsatzen zuena E.T.A beharrezkoa zela babesa eukitzeko, adibidez nik(Mentxu). Baina geroago biolentzia ezarri zuten eta ez nuen berdina pentsatzen. Pentsatzen nuen polizia txarra zela eta ETA askatasuna lortuko zuela. Geroago beldurtzen hasi ginen kanioiak edo armak zituztelako.

Zer gogoratzen duzu "transizioa" entzutean? lehenengo hauteskundeak?Alderdiak? GAL?

Transizioa politikoak egin zuten aldaketa izan zen, nahiko garrantzitsua. Politikariak hauek ziren: Suárez, Carrillo, Fraga…

Lehenengo hauteskundeetan alderdi ugari zeuden: aliantza popularra, komunistak, PSOE, EAJ…

Jendea hiltzen zuten, biolentziagatik. Sozialistak boterean zeuden, ETA-ren kontrakoak.

Nazioartean: Gogoratzen duzu Gerra Hotza, SESB, Europa -CEE-, EEBBko egoera?

Gerra Hotza mundu gerraren ostean gertatu zen, bi herrialde nagusi zirela: Estatu Batuak eta Sobietar Batasuna, haien enfrentamendua zegoen. SESB-ek komunismoa defendatzen zuen, alderdi bakarra zuen eta demokraziarik gabekoa. EEBB ordea, sistema kapitalista defendatzen zuen eta herrialde demokratikoa zen. EEBB aliantza militarra izan zuen OTAN-ekin. SESB ekialdeko herrialde komunistekin berdina egin nahi zuen (Varsoviako ituna).

OTAN-en inguruko debateak?

OTAN zen gure ustez EEBBko indar armatuekin lotzea: herrialde batzuetan diktaduretatik babesten zutenak.

Espainia CEE-n sartu nahi zen (COMUNIDAD EKONOMIKA EUROPEA), baina ez zioten uzten

sartzen demokraziarik ez zegoelako, garapen ekonomikoa egon behar zen. Muga-zergak jartzen zituzten. Espainian jendea antimilitarista sentitzen zen, horregatik ez zuten nahi sartzea. Boterera heltzean ez zitzaien beste bat geratzen sartzea baino. Orduan, referendum bat egin zuten (hauteskundeak), eta honetan baietz atera zen. Debate bat egon zen militarismoa eta antimilitarismoarekin.

konstituzioa eta Autonomia Estatutuak?

Franko hil zen. Geroago Juan Carlos egon zen, eta demokrazia eta autonomia nahi zuen jendeak. Alderdiak baimendu zituzten eta hauteskunde konstituziogileak egon ziren. Honekin batera, testu

konstituzionala: Espainia nazio bat da baina barruan nazionalitateak daude (Catalunia, Euskal Herria…).

Arlo kulturalean, ekonomikoan, musikan... zer bizi zenuten?

Kulturaren atalean, Euskadin 1975an ikurrina, lauburuak… sinboloak nagusitu ziren, artera arte

debekatutak baitzeuden. Gure familian adibidez, jan ostean Eusko Gudariak abesten genuen eta Euskal Herri osoan, etxe askotan, berdina gertatzen zen. Gainera gu 1976-80 Durangon bizi ginen eta askoz gehiago bizitzen genuen Euskal mundua.

Musikaren arloan, Oskorri, Mikel Laboa, Benito Lertxundi, Ez dok hamairu… entzuten zen,  euskarazko abesti mordo ospetsuak egin ziren.

Ekonomian, 1973an, hau da, aurrean, petrolioaren krisia egon zen eta energia aurreztu behar zen eta jendea mentalizatzen hasi zen. 1980an krisi industriala egon zen, batez ere Euskadin izan genuen.

Iragan hurbila: Zer gogoratzen duzue? Dorre bikien atentatuak?

Kafe bat hartzera joan ginen eta telebistan ikusi genuen bi hegazkin dorre bikien kontra jo zutela. Pentagonoarena ere. Asko harritu zigun hura. Gainera, urrunetik ikustean ez genuen hainbeste sentitu. Hunkituta geratu ginen ikaragarria zelako baina hango herrialdeetan batez ere sentitu zuten.

Gerrak? Zer sentitzen zenuten?

Irak eta Iranen gerra gertatu zen. Beldurrarekin bizi genuen, zuzenean gerra bat ikustean beldurra heltzen da eta ikuskizun bat bezala ikusten genuen telebistatik, hilketak eta denetarik ikusten genituen eta ikaragarria zen. Gainera konturatzen ginen gerrak egoten direla jendeari gezurra esaten, arma atomikoak zituztela esaten zuten eta horregatik gerra hasi zen baina egia da bakarrik Irak-en petrolioa nahi zutela.

Gosea munduan?

Gose pila bat zegoen, baina beti egon da. 1970-80-90an medikuntzaren garapena hasi zenez, hobekuntzak egon ziren (garapenak), hori bai, oso astiro. Agian garai hartan gose gehiago zegoen gerran zeuden herrialdeetan, baina guri ez zitzaigun ezer eragin.

Amaitzeko, zerbait gehiago aipatu nahi duzue edo beste gauza bati buruz hitz egin nahi duzue?

Bueno ba gogoratzen dugu ere Euskadin alemaniar hegazkinak zeudenean, goitik bueltak ematen eta gertatutako atentaduak (Gernikakoa etab.)