Amerikako independentzia

IRAULTZA LIBERALAK ETA NAZIONALISMOA

Estatu Batuetako independentzia

Kaixo, historialariok!

Sarrera honetan iraultza liberalen adibide oso esanguratsua ikusiko dugu, Estatu Batuetan gertatu zena. Hemen ulertuko dugu zeintzuk izan ziren Erresuma Batuko koroaren kontrako aldarrikapenak, eskubide zibilen eskakizunak eta testuinguru horretako arazo ekonomiko batzuk.

Baina independentzia aldarrikatu baino lehen, beste Gerra bat hartuko dugu kontuan...

ZAZPI URTEKO GERRA. (1756–1763)

Iraultza liberala Amerikan aztertzeko, komenigarria da lehenago gertatutako zazpi urteko gerra aztertzea. Churchillen ustez, adibidez, hauxe izan baitzen “lehenengo mundu gerra”. Non kokatu zen gerra hau? Europa, Afrika, India, Amerika, Filipinak…eta, zer zegoen jokoan? Gerra guztietan bezala, boterea eta aberastasunak daude jokoan. Garaian, lurraldeen konkistak, eragin politiko eta militarra eta lehengaien eskuratzea zegoen gerraren atzean. Zeintzuk izan ziren zazpi urteko gerraren ondorioz gertatu ziren lurralde aldaketak?           Europako status quo -boterearen egitura, “gauzak diren moduan”- mantendu zuten gerra honetako irabazleek. Erresuma Batuak, Frantziak eta Espainiak (garaiko potentzia kolonialak) koloniak elkartrukatu zituzten munduan zehar. Baina, batez ere, Britania Handia izan zen garaile, kostu ekonomiko handia sufritu arren.

Erresuma Batuak Kanada, Bengala eta Florida lortu zituen. Espainiak Louisiana lortu zuen.

Zazpi Urteko Gerra 1756 eta 1763 artean gertatu zen. Bertan, garai hartako Europako botere handi guztiek hartu zuten parte, bai kontinentean, bai kolonietako gudu-zelaietan borrokatuz, eta 900.000-1.400.000 lagun hil ziren.

Gerra honetan, Frantziak Ameriketan izan zuen botere kolonial osoa galdu zuen. Izan ere, kolonia guztiak galdu zituen, Frantziar Guyana, Guadalupe, Martinika, eta beste irla txiki batzuk  izan ezik. Horrez gain, Frantziak Europan izan zuen botere nagusiaren maila ere galdu zuen, frantziar iraultzaren garaiak heldu arte. Britainia Handia, beste alde batetik, munduko kolonia-botere nagusia bilakatu zen. Munduaz beste aldean, Britainiar Ekialdeko Indietako Konpainia gailendu zen Indian. Hau, aurrerantzean, “Inperioaren koroako bitxia” bilakatu zen. Munduan zehar borrokatu zenez, Winston Churchillek “Lehen Mundu Gerra” izan zela esan zuen zazpi urteko guerra aipatzean.

Amerikako Independentzia: Iraultza nazionalista, liberala eta Anti koloniala.

Matxinadaren jatorrian zazpi urteetako gerra ikus dezakegu. Ameriketako koloniek ekarpenak egiten zituzten Britania Handiko koroa mantentzeko. Beraz, gerra iraun zuen bitartean, koroa finantziatzeko beharra handitzearekin batera zergak igo zizkieten Ameriketako koloniei (sigiluetan, beiran, etabar…), eta koloniek uko egin zuten. Ezetz esateko, 1689 bill of Rights dokumentua aipatu zuten: Zergarik ez Parlamentuaren onarpenik gabe. Ipar Amerikako kolonoek: "ordezkaritzarik gabe, zergarik ez". `Stamp Act´  legeari esker  papera, beira eta berunaren gaineko zergak kendu zizkien kolonoei koroak. Baina, horrekin batera, Britania Handiko kopainiek merkataritza arlo hori kontrolatzen jarraitu zuten, negozioaren etekinak ateratzen zituzten bitartean. Beste alde batetik, kolono askok zazpi urteko gerran parte hartu ondoren, nahiz eta arrakasta militarra lortu, ez zuten eskuratu nahi zuten eragin politikoa (adibidez, postuak edo jerzarlekuak Britania Handiko Parlamentuan), Koroako ordezkariek jezarleku horiek bereganatzen zituzten eta.  Arrakasta izan zen haientzat. Baina tearen gaineko zerga mantendu zen. Honek iraultzarako jarrera piztu zuen kolonoen artean. Britania Handiko koroak tearen komertzioaren monopolioa britaniarrei eman zien eta honek kolonoen haserrea aregotu zuen. Gauzak honela, amerikarrek taren matxinada egin zuten. Britaniako Koroak kolonien autonomia maila murriztu zuen eta matxinadak erreprimitu zituen; eta honen ondorioz arazo independentista areagotu zen. Apurka apurka eta pausuz pausu kolonietako ordezkariak antolakuntza berria egiten hasi ziren. 1774an kongresu moduko erakunde bat antolatu zuten eta hortik erregeari gutun bat idatzi zioten (“Petition to the King” izenekoa).

Jaramonik egin ez zietenez, iraultzaileek boikot bat antolatu zuten produktu britaniarren kontra. Londresen independentzia maila altuagoa eman nahi zutenen eta iritzi kontrakoen arteko eztabaida sutsuak sortu ziren baina gerrarako bideak ez zuen jadanik atzera-bueltarik.

1775-1783 INDEPENDENTZIA GERRA

Independentzia Gerrak fase batzuk izan zituen, matxinoek gerrilla-taktikak erabili zituzten. 1783ean bakea aldarrikatu zuten (Versallesko Itunean). Hortik aurrera, Estatu Batuetako independentzia onartu zuen Erresuma Batuak. Bi testu oso garrantzitsu argitaratu ziren garai horietan.

1.     Virginiako herri onaren eskubideen aldarrikapena (1776) eta aldarrikapen honetan tiraniatik aldentzeko eskubidearekin batera eskubide zibil eta politikoak agertzen dira. Hautatzeko eskubidea, hautatua izateko, absolutismoari jarritako lehenengo mugak, boterea banatzeko lehenengo urratsak. Honetan esaten zuten:

a. ZERBITZU PUBLIKOA ETA SUBIRANOTASUNA: Zerbitzari politikoak herriari zerbitzatzeko daude eta ez beraien interesak aldarrikatzeko. Beraz, Subiranotasun nazionala aldarrikatu zuten. Herria da subiranoa, burujabetzaren hartzailea, eta es monarka edo erregea.

b. ONGIZATERAKO: Gobernua herriaren ongizatea bermatzeko eraikia izan behar dela.

c. ZERGAK : Zergak eta diru publikoa kudeatu behar direla guztion ongizaterako eta ez pertsona edo talde baten pribilejioak eta jabetzak aberasteko. Zergak jartzeko herriaren borondatea kontuan hartu behar da. (Aurreikusten zuten sufragio edo bozkatzeko gaitasuna).

d. ZIGORRAK Neurriak jartzen ziren bidegabekeriak sahiezteko: zigor krudelak eta umiliagarriak ezarri gabe.

e.  ESKUBIDEEN BERMEA: Erregearen aginteak (militarrak, poliziak) persona baten etxean sartzeko edo persona bat jazartzeko epaile baten agindua izan behar du.

f. ASKATASUNAK-BERDINTASUNA: Prentsa askatasuna aldarrikatzen zuten. Jaiotzaz berdintasuna aldarrikatu zuten. Garai horretan, jakina, gizonentzat eta zurientzat baino ez zuten aldarrikatu.

2. Estatu Batuen konstituzioa (1789). Alexander Hamiltonek bultzaturik konstituzio baten testua idatzi zutn. Urte honetan indarrean sartu zen. Hiri boteretan oinarritutako sistema bat ezarri zuten:

a. Botere legegilea. Bi ganbera zuten. Senatua ( estatu bakoitzeko bi kide) eta Ordezkarien Ganbera (honetan estatu bakoitzak biztanleriaren araberako ordezkari kopuru bat zuen). Estatu Batuetako herri osoa pertsonifikatzen zuen Parlamentua. Beraz, Subiranotasuna Parlamentuan zegoen. Kongresuak zergak eta aurrekontuak onartzen zituen, lege-ekimena bideratzen zuen eta gerra eta bakea deklaratzen zuen.

b. Botere betearazlea presidenteak zuen. Lau urtez gizon zuriek aukeratuta. Presidenteak Gobernuko kideak izendatzen zituen, armadaren gaineko aginte Gorena zuen, legeak proposatu eta beto-eskubidea zuen. (Lehen presidentea George Washington izan zen).

c. Botere judiziala. Botere politikoarekin inolako zerikusirik ez zuena. Auzitegi Gorenak bermatzen zuen legeak konstituzioarekin bat zihoazela. Testu hura izan zen lehen konstituzio liberala, eta hura erabili zuten Europan eredu, absolutismoari aurre egiteko.