AMERIKA XVI-XVII
Arrazakeriaren gurpila.
BLACK LIVES MATTER
Entzun hemen (clicka Estekan) National geografic-eko esklabuei buruzko pod-cast-a.
Euskeraz: Begiratu bideotxo honetan 2020ko haserrea Bristolen, esklabista baten estatua ibaira bota zutenean, "Black lives matter" kanpainaren garaian. (Clicka Estekan)
Eta gehiago irakurri nahi baduzu...Euskea onean, Argia aldizkarian "beltzen heriotzak..."(Clicka Estekan)
Kaixo, ikasle maiteok!!:
2020ko udako berriak entzun ondoren erabaki nuen sarrera bat egitea "Black lives matter" lelopean sortutako mugimenduaren sustraiak historian ulertzeko. Hona hemen datu historiko batzuk...
XVI. mendetik XVIII.era Europar konkistatzaileek milioika afrikar esklabo inportatu zituzten, Amerikako meatzeetan eta plantazioetan lan egiteko. Esklaboak Afrikatik inportatzea erabaki zuten, eta ez Europatik edo Asia Ekialdetik, hiru faktorerengatik.
1. Lehenik, Afrika hurbilago zegoelako. Beraz, merkeagoa zen esklaboak Senegaldik inportatzea, adibidez.
2. Bigarrenik, Afrikan ordurako esklaboen salerosketa ongi garaturik zegoelako. Bistan da, askoz errazagoa zela esklaboak existitzen zen merkatu batean erostea, hutsetik merkatu berri bat sortzea baino.
3. Hirugarrenik plantazioetan malaria eta zukar horiz josita zegoen jendea eta afrikar asko genetikoki hobeak ziren gaixotasun horiei aurre egiteko. Paradoxaz, patu gaiztoa afrikarrena: klima tropikaletara egokituagoak zeudenez, europar jabeen esklabo gisa bukatu zuten!
Egoeraren araberako faktore horiengandik, Amerikan gora zetozen gizarte berriak banaturik geratu ziren: alde batera, zuri europarrez osaturiko agintari-kasta, eta bestera, mendean harturiko afrikar beltzen kasta.
Behatu mapa hau:
Baina jendeari ez zaio gustatzen esatea arraza edo jatorri jakin bateko esklaboak hartzen dituela arrazoi ekonomikoengatik. Negozio "beltz" horrek ez du ospe onik. Amerikako europar zuuriek nahi zuten ez zitzatela har ekonomia alderik arrakasta izan zuen jendetzat soilik, baizik eta erlijiozale, justu eta objetibotzat ere. Horretarako mito erlijiosoak eta zientifikoak baliatu zituzten gizarteko zatiketa krudel hori justifikatzeko.
Mito erlijiosoak:
Teologo batzuek, XVI, XVII eta geroko garaietan, justifikatu zuten afrikarrak Noeren seme Camen ondorengoak zirela, eta aitak honi bere ondorengoak esklaboak izango ziren madarikazioa ezarri ziola.
(Gen 9, 20-27. Interpretazio honekin, esklabotza onartzen da)
Mito biologikoak:
Biologoek argudiatu zuten beltzak ez zirela buruz zuriak bezain azkarrak, eta zentzu morala gutxiago garatua zutela. Medikuek esan zuten beltzak zikinkeria artean bizi zirela eta gaixotasunak zabaltzen zituztela; bestela esanda, lohitasun-iturri zirela. Horretan justifikatzen zuten bigarren mailako arraza zirela.
Mito horiek onarpena izan zuten Amerikako kulturan eta Mendebaldeko kulturan oro har. Eragina izaten jarraitu zuten esklabismoa sortu zuen egoera desagertu baino askoz geroago. XIX. mendearen hasierako Britaniar Inperioak legez kanpo utzi zuen esklabismoa, eta Athlantikoan zeharreko esklaboen merkataritza gelditu zuen, eta ondoko hamarkadetan, esklabismoa pixkanaka legez kanpo geratu zen Amerikako kontinentean. Alabaina, esklaboak askatu zituzten arren, esklabismoa justifikatzen zuten mito arrazistek iraun egin zuten Arrazen bereizketa mantendu egin zuten lege arrazistek eta ohitura sozialak.
Kausa-efektuzko zikloa
Desabantaila ekonomikoak beltzentzat
Emaitza gero eta gehiago indartzen joan zen kausa eta efektuzko ziklo bat izan zen, sorgin-gurpil bat. Har dezagun, adibidez, Amerikako Estatu Batuen (AEB) hegoaldea Gerra Zibilaren justu ostean. 1865ean AEBen lege batek legez kanpo utzi zuen esklabismoa, eta geroago, beste lege batek debekatu egin zuen arrazagatik herritartasuna eta babes berdina inori ukatzea. Alabaina, bi mendeetako esklabismoaren ondorioz, beltzen familia gehienak zurien familia gehienak baino pobreagoak eta gutxiago eskolatuak ziren. Horrela bada, Alabaman 1865ean jaiotako pertsona beltz batek zuri batek baino askoz aukera gutxiago zuen prestakuntza ona eta ondo ordaindutako lana izateko. Haren seme-alabak, 1880ko eta 1890eko hamarkadetan jaioak, desabantaila berberekin hasi ziren bizi izaten, haiek ere prestakuntza eskaseko familia pobreetan jaioak baitziren.
Arrazakeria lan munduan
Baina desabantaila ekonomikoa ez zen guztia. Zuri pobre askoren bizilekua zen Alabama, eta horiei ere falta zitzaien egoera ekonomiko ona. Industria-iraultza heldu zenean, zer gertatu zen? Zergatik ez ziren berdindu zuri eta beltzen arteko aldeak?
1865erako zuriek, eta baita beltz asko ere, gauza jakintzat zeukaten beltzak ez zirela zuriak bezain azkarrak buruz, indarkeriara eta lizunkeriara emanagoak eta alferrak zirela, eta garbitasun pertsonalaz zurak baino gutxiago arduratzen zirela. Horrela bada, indarkeriaren, lapurreten, bortxaketen eta gaixotasunen, bestela esateko, lohitasunaren errudun ziren. 1895ean alabamar beltz batek mirariz prestakuntza ona izatea lortzen bazuen eta lanpostu duin bat, esate baterako, banku bateko kutxazain izateko hautagai izatera iristen bazen, onartua izateko probabilitate eskasagoak zituen hautagai zuriak baino.
Azalak patua markatzen zuen...
- Zergatik sortu zen Black Lives matter mugimendua? Zoaz
- 9 de cada 10 protestas del "Black lives matter fueron pacíficas. Zoaz La noticia egunkariaren esteka honetara.
No hay comentarios:
Publicar un comentario