Iran, historia

 

Reza Pahlevi xaha

Irango iraultza islamikoa (1979)

Ekialde Hurbileko egonkortasuna galtzeko lehen faktorea Israelgo estatua sortzea izan zen; bigarren faktore nagusia, 1979ko Irango iraultza islamikoa.

Iran ez da lurralde arabiarra, Turkia bera ez den bezala (bertako hizkuntza ez da arabiera: Iranen persieraz hitz egiten da nagusiki, eta Turkian, turkieraz), baina bada musulmana, jakina. Musulmana bai, baina xii-adarra da nagusia Iranen; hain zuzen ere, suni-adarraren mendetako aurkaria (suniak dira gehiengoa Turkian eta Arabiar Penintsulako herrialdeetan, eta orohar islamean).

1953an, Estatu Batuek eta Erresuma Batuak estatu-kolpe bat antolatu zuten Iranen, Reza Pahlevi enperadorea (xah, persieraz) bera ere nahastuta zegoelarik, eta handik aurrera Mendebaldeko herrialdeen txotxongilo nagusia bilakatu zen Iran, Mendebaldearen Ekialde Hurbileko interesen zerbitzura jokatzen zuena.

Mendebaldeko korporazioek ustiatzen zuten Irango aberastasun-iturria: petrolioa. Iranek jasotzen zuen mozkinen zatia, diru-sarrera oparoak izan arren, ez zen erabili herrialdea garatzeko: kontrara, errejimenaren ustelkeriagatik, xahak berak eta haren lagunek beren mesederako pilatu zituzten dirutza haiek.

Gizartean handitzen zihoan desparekotasunak ondorio hau ekarri zuen: xaharen aurkako oposizioa gero eta handiagoa izatea herritarren artean. Neurri handi batean aiatolek (musulman xiiten buruzagi erlijiosoek) gidatu zuten oposizioa, eta erlijioaren bitartez bideratu; hori dela eta, erlijioa ikur indartsua bihurtu zen, ezaugarri nazionala, Mendebaldeko balioei eta haien zerbitzuaren pean zegoen errejimen ustelari kontrajarria. 70eko hamarkadan protesta-mugimenduak asko ugaritu, eta azkenean xaha boteretik botatzea lortu zen; 1979ko urtarrilean, erbesterako hartu behar izan zuen xahak.

Errepublika Islamikoaren Alderdiaren propaganda (1979):

«Islama da langilearen babes bakarra».

Handik gutxira, Jomeini aiatola, xaharen aurkako oposizio politiko-erlijiosoaren buruzagi nagusia, Paristik Iranera itzuli zen (Parisen zegoen deserriratuta). Jomeiniren zuzendaritzapean, Errepublika Islamiko fundamentalista[1] bat ezarri zen Iranen, hasiera-hasieratik Estatu Batuen eta Mendebaldearen aurkako borroka erradikalean jardun zuena: aiatolek aldarrikatzen zuten islamaren interpretazio zorrotzaren aurrez aurre, Estatu Batuek eta Mendebaldeak guztiz kontrako balioek islatzen zituzten, eta xaharen errejimena babestu zuten aurreko urteetan.

Jomeini aiatola

Beraz, Iran mutur batetik bestera pasatu zen: Mendebaldeko herrialdeen interesen gotorlekua izatetik fundamentalismo islamikoaren hedapen-fokua izatera, hain zuzen ere.

 

Iran-Irak Gerra (1980-1988)

Irak suniek gobernatutako herrialde arabiarra zen, nahiz eta Iranen bezala herritar gehienak (% 60) xiiak izan. Petrolioa esportatzeko funtsezko atea Persiar Golkoa dute, baina Irakek oso kostalde txikia dauka bertan, Kuwait-en eta Iranen arteko zerrenda estu-estu bat baino ez.

 

Saddam Hussein-ek, 1979tik Irakeko diktadoreak, ikusi zuen Jomeiniren Irango errepublika oso arriskugarria izan zitekeela bere errejimenarentzat, baldin eta Irakeko xiitak Irango iraultza Irakera zabaldu nahian hasiz gero; baina, aldi berean, ikusi zuen aukera izan zezakeela Irani indarrez kentzeko Persiar Golkoaren inguruko lurraldea, aprobetxaturik Iran nazioartean bakartuta zegoela, bertako petrolioa ustiatzeko baina baita itsasorako irteera handitzeko ere.

1980an hasi zen Iraken eta Iranen arteko gerra, hiru arrazoi hauengatik:

a.      Arabiarren eta persiarren arteko etsai-giroa, mendetakoa.

b.      Sunien eta xiien arteko lehia erlijiosoa.

c.       Persiar Golkorako irteera zabaltzeko interesa.

Saddam Hussein-en probetxuaren alde jokatu zuen Jomeiniren errejimena nazioartean bakartuta egon izanak; are gehiago: Estatu Batuek eta herrialde arabiarrek laguntza eman zioten Hussein-i. Baina alferrik, zeren eta irabazle argirik gabeko gerra luze suntsitzaile hura hutsala gertatu baitzen amaieran: milioi bat soldadu hildako, ezin konta ahala elbarri, eta hondamendi material ikaragarria izan ziren ondorio bakarrak bi herrialdeentzat.

---

[1] Fundamentalismoa. Erlijio baten testuen edo doktrina baten arauen interpretazio eta aplikazio hertsi eta zorrotzaren aldeko mugimendua edo doktrina.