Gerra arteko egoera. Depresio Handia

         

  Gerra arteko ekonomia eta Depresio Handia.

Keynes-i buruzko bideo laburra.

BI GERRA MUNDIALEN ARTEKO GARAIA (1920-39)

1. Lehen Mundu Gerraren osteko arazo ekonomikoak ekoizpenean.

Lehen Mundu Guerraren ostean deseginda geratu zen 1914. Urtea baino lehenago zegoen nazioarteko sistema ekonomikoa. Aurreko sistema mundialean, Europa zen munduko finantziagune eta industriagune nagusia. Gerraostean, Ameriketako Estatu Batuek hartu zuten nagusitasuna munduko ekonomian. Gerrako ekonomiaren ondorioz, Europako finantzek eta industriaren garapena beherakada nabaria izan zuten. Estatu Batuek manufaktura-ekoizpena mundu osoko %43a izatera iritsi zen. Europarenak, ordea, bere nagusitasuna galdu zuen eta munduko ekoizpeneko zatia murriztu zuen nabarmenki Europako industriak. New Yorkeko Burtsa munduko finantza-gunerik inportanteena bihurtu zen. Beste alde aldetik, dolarra nazioarteko diru nagusia bihurtu zen.

Hemen duzu esteka interesgarri bat ulertzeko Burtsaren Funtzionamendua.

2. El crack del 29 y la Gran Depresión. Taylorismoa eta masa konstumoa.

Estatu Batuetan, 1922tik 1929ra bitartean, Ameriketako Estatu Batuetan (AEB/EEBB)hazkunde izugarria izan zen. Industria ekoizpena hasi zen. Esportazioak hazi ziren. Eta EEBBetako munduko nagusitasuna sendotu zen. Estatu Batuetan munduko ekoizpenaren %80a egiten zen. 

Masa ekoizpena garatu zen eta Taylorismoa asmatu zuten. Taylorismoa ekoizpena egiteko modu bat da. Sistema horrekin, ardurak eta soldatak asko bereizten dira, zuzendariak eta langileen artean. Lehenengoek antolaketa lanari ekiten zioten oso soldata handiekin eta bigarrenek ia eskulangintza egiten zuten oso baldintza txarretan eta soldata urriak kobratzen. Beste alde batetik, Henry Ford-ek muntaketa-katea asmatu zuen bere fabriketan automobilak ekoizteko.

Taylorismoak arazo batzuk zituen:

Taylorismoaren ondorioz:

1. Lana mekanizatu zen.

2. Langileak ez zuen pentsatu behar bere lana egiteko. Baina oso mekanikoa eta aspergarria bihurtzen zen, eta gero eta aisialdi gutxiago zuten haien lanpostuetan.

3. Maisutasuna -jakintza tekniko berezia- ez zen beharrezkoa langilea izateko. Hooren ondorioz, erraz ordezkatu ahal zuen jefeak langile bat. Horren ondorioz, protestak egiten zituzten langileak gogor zigortzen zituzten.

4. Beraz, lantegiaren jabeen ustez, oso ekarpen txikiko lana egiten zuten langile horiek.

5. Jabeek oso gogor kontrolatzen zuten ekoizpen-denborak. Ekoizpen-aldiak.

6. Gizakia ia-ia automata bihurtzen da. (Alienazioa, Marxen esanetan).

7. Pertsonak ez du ikusten bere lanaren fruitua. Eta hau oso frustrantea da langilearentzat.

8. Horren ondorio txarra ikusi ahal dugu hemen: soldata oso baxuak ziren langileentzat.

9. Baina ondorio onak etekinetan egon ziren, eta lantegi horietako jabeek irabaziak bikoiztu eta hirukoiztu zituzten.

10. Baina kapital hauek, jabe berri aberats batzuek ez zituzten berrinbertitu beraien langileen soldatak hobetzeko edota ekoizpenean teknologia berria hobetzeko. Eraman zituzten aurrezki eta etekin horiek Burtsetara. Merkatuetara eraman zuten dirua aberastasun espekulatiboa handitzeko, eta, benetan, jendearen ekonomia erreala ez zen horrela hobetu. Gizarteko gehiengoak ez zuen gozatu garai horietako aldi ekonomiko mesedegarria. Eta aberats gutxi batzuek etekin handiak jasotzen zituzten bitartean, gehengoaren pobretze prozesua oso gertu zegoen. (Marx-en ustez, burgesek, ugazabek gainbalioa bereganatzen zuten).

 Masa-kontsumoa 

Masa-kontsumoa bultzatzen hasi ziren Estatu Batuetako industriak. Soldata gutxi edo ertaina zuten familiei bankuek maileguak eskaini zizkieten. Mailegu horiekin zorpetu ziren familia horiek. Horrela burutu zen Banku Amerikarren negozioa. Epeka erosteko sistema asmatu zuten.

Eta garai horretan, enpresen konzentrazioak gertatu ziren. Horren ondorioz, abantaila batzuk gertatu ziren, batez ere enpresen jabeentzat: Inbertsio handiak egin zitzaketen, eta gero enpresa handi horietan berrinbertitu zituzten. Baina, beste alde batetik, desabantaila batzuk gertatu ziren: arlo batzuetan monopolio edo oligopolioak sortu ziren. Horren ondorioz, prezioak enpresa handi horietan zeuden eta kontsumitzaileek ezin zuten beste leku batera joan ondasun horiek merkeago erosteko. Beste alde batetik, langileek ezin zituzten ia hobetu beraien lan baldintzak. Beraz, aberastasuna esku gutxitan pilatzen zen. Eta desorekak aberats eta pobreen artean, handitzen ziren.

Taylorismoa: (Basado en la película tiempos modernos de Charles Chaplin).

3. Burtsa eta Crack-aren zergatiak

Lehen aipatu ditugun urte horietan, gauzak oso ondo joan ziren batez ere klase ertain eta altuekin, eta lantegietako jabeentzat edota sektore finantzarioarentzat. Baina laster heldu zen CRACK-a. 1929ko urriaren 24ean. Ostegun Beltza. Eta 29an, Astearte Beltza.

1.      Sektore askotan gainprodukzioa zegoen. Ekoizten ari ziren herrialde horretan kontsumitu ahal zen baino gehiago, eta ezin zuten kolonia ohien merkatuetan ere saldu.

2.      Industria sektore tradizionalaren krisia (ehungintza, ikatza, siderurgia eta ontzigintza eta nekazaritza). Eraikuntza sektorea ere, ez zen libratu.

3.      Soldatak jaitsi ziren eta gauza asko kredituekin saldu ziren. Langabezia agertu zenean, jendeak ezin zuen mailegurik ordaindu. Familia pobreentzat tranpa handia izan zen mailegu bat eskatzea, eta amestutako mundua gainean erori zitzaien lana galdu zutenean.

4.      Bankuek kredituak ematen zizkioten jendeari oso interes txikiekin, irabaziak amaitezinak izango zirela pentsatuz. Jendeak pentsatzen zuen eskaria beti igoko zuela eta merkatuetako akzioen balioa beti izango zela oso handia eta gero eta handiagoa. Askok, maileguak eskatu zituzten akzioak erosteko. Horrela akzioen balioa oso handia zen baina ez zen erreala. Inteligenteenak akzioak saltzen hasi ziren. Eta horrela, Burtsak beherakada Itzela izan zuen.

5.      Burbuila espekulatiboak eztanda egin zuen (ekonomia errealak ezin zuen zuen espekulazioa mantendu).

      Similitudes entre la crisis del 29 y la actual.

4.Krisi ekonomikoa hedatzeko mekanismoak:

Krisia ez zen bakarrik Estatu batuetan gertatu. Laster, Europara ere hedatu zen. Eta ez bakarrik arlo ekonomiko btean, sektore askotara zabaldu zen oso ondorio negatiboekin.

Estatu Batuek sistema ekonomiko protekzionista bultzatu zuten. Horrela, beste herrialdetatik etortzen ziren produktuak ez zituzten erosten. Bakarrik Estatu Batuetan ekoiztutakoak bultzatu nahi zuten haien ekoizpena babesteko asmoz. Oso merkatu handia denez, oso biztanleria handia dutenez, horrek ondorioak izan zituen beste herrialdetako esportazioetan. 

(Aduana tarifak %50 igo zituzten). Beste herrietatik etortzen ziren produktuek ezin zuten lehiatu, tarifa horiekin oso garestiak bihurtzen zirelako eta estatubatuarrek ez zituzten erosi nahi. Eta herrialde horietan...ekonomia krisian sartu ziren.

Britania Handian protekzionismo oldarkorra jarri zuten, ere bai. (Nahiz eta teorian liberalismo ekonomikoaren defendatzaileak zirela esan). Baina protekzionismoa erabili zuten barneko ekoizpena babesteko.

     Kapital asko aberriratu ziren. Eta inbertsioak herrialderik aberatsenetan geratu ziren. Batez ere, krisiari aurre egin ahal izan zioten herrialderik aberatsenek bakarrik.

     Gogoratu behar dugu Alemaniako gobernuak Gerrako diru ordainak pagatzen ari zela. Beraz, Alemaniako ekonomia ahituta zegoen. Alemaniako gobernua billeteak egiten saiatu zen eta horren ondorioz hiperinflazioa areagotu zen. Prezioak egun batean zehar igotzen ziren, etengabe. Jendeak karretilletan eramaten zuen dirua soldata kobratzean, eta diru horrek ez zuen ia baliorik. Pobreenek sute txikiak egiten zituzten billeteekin gauez hotzak eragindako kalteak saihesteko. Garai horretan, errepresalia moduan, Frantziak eta Belgikak Alemaniako gune ekonomikoa okupatu zuten: Ruhr eskualdea.

ESTEKAK: ARANCELES: El proteccionismo de TRUMP. Eman dezagun salto historikoa…

ü  La guerra comercial de Trump. Aranceles al acero y al aluminio.

https://www.youtube.com/watch?v=aOwfP5wsWUU

https://www.youtube.com/watch?v=x5op44Oi24w

ü  Trump impone aranceles a México, Canadá y la Unión Europea.

4. KRISIAREN ondorio sozialak eta ondorio politikoak.

4.1. KRISIAREN Ondorio Sozialak:

 1. Langabezia asko igo zen: 30 milioi langile lan gabe  geratu ziren: 12 milioi EEBBetan, 6 milioitik gora Alemanian, 2 milioi  Erresuma batuan...

2. Gobernu askok politika deflazionista egin zuten. Horretarako, inflazioa eta prezioen igoera geldiarazteko, gastu publikoa gutxitu zuten. Horrela, gizarteko klaserik pobreenak gehiago sufritu behar izan zuten krisia. Hoovervilles sortu ziren Estatu Batuetan, eta jendeak etxola miserableetan bizi behar izaten zuen. Zirkulazioan zegoen dirua gutxitu zuten, jendea dirua ez gastatzeko. Eta maileguen interesak handiagoak ziren. Horrela, jendeak ezin zituen maileguak eskatu eta enpresa askok itxi behar zuten; bastez ere, enpresa txiki eta ertainek, familiarrak. Ekoizpena murriztu zen, lantegiek langileak kaleratu zituzten eta langabezia hazi zen berriro. Gatazka sozialak biderkatu ziren kaleetan. Grebak, manifestaldiak…

3. Miseria eta gosea pairatzeko beldurra hedatu zen jendearen artean. Askok pentsatzen zuten muturreko alderdi politikoek irtenbidea ekarriko zutela. Alemanian, Adolf Hitlerren gorakada gertatu zen. Gainera, hasieran, Adolf Hitlerrek klase sozial baxuen interesak defendatuko zituela esan zuen. Eta Hitlerren lehenengo alderdiak sozialismo hitza zeraman. Baina dakigunez, ez zen horrela izan, Ultra eskuineko alderdia bihurtu zen. Horietako asko oso bortitzak ziren, paramilitarrak. Oso ideia arrazista, askotan inperialista eta gizakiaren duintasunaren kontrakoak zituzten alderdi ultraeskuindarrek.

4. 2 KRISIAREN Ondorio politikoak:

Boterearen eta sistema ekonomiko kapitalistaren kontrako grebak, manifestazioak eta gosearen aurkako ibilaldiak egiten hasi zen jendea. Ezkerrean, kapitalismoaren kontrako mugimenduak sortu ziren, komunismoaren ideiak defendatuz.

 Gobernuak "arrisku gorriaren beldur" ziren. Edo mamu horren beldurra astindu zuten erantzun oso gogorrak – askotan giza eskubideen kontrakoak-justifikatzeko. Errepresio indartsua erabiltzen zuten gobernuek. Gobernu askok eskuin muturreko alderdiak bultzatu zituzten, iraultza komunistarik gerta ez zedin. “Etsai gorria”-ren kontra eskuin muturreko paramilitarrak sorrarazi zituzten boteretik eskrupulurik gabeko politiko batzuek. Borroka egiteko modu krudel honi “Gerra zikina” deitzen zaio eta giza eskubideen kontrakoa da. Beste politiko batzuek, ordea, beste saiaketa positiboagoak bilatu zituzten krisiari aurre egiteko. Baina askotan beranduegi egin zuten, ahulegiak izan ziren erantzun horiek, eta gizartean ezinegonak zabaltzen jarraitu zuen. Bigarren Mundu Gerraren aurrekariak airean ikus ditzakegu.

  

5. Krisiari aurre egiteko gobernuek erabilitako mekanismo ekonomiko eta politikoak:

     Dawes Plana. 1924an, Plan honekin, Estatu Batuek batez ere, Alemaniari eman zioten laguntza. Alemaniak urtero ordaindu behar zuena doitu ahal zuen. Urte bakoitzeko diru kopurua handitu ala txikitu zezaketen ekonomiaren erritmoaren arabera. Horrez gainera, EEBBetako bankuak mailegu handi bat eman zion Alemaniari, ordainketei aurre egiteko. Eta amaitzeko, Aliatuei ordaindu behar zien zorraren interesak murriztu zizkioten Alemaniari.

     Ameriketako Estatu Batuetako gobernuak New Deal programa eraman zuen aurrera. (1933-1938 urteetan zehar) F.D. Roosveltekin. Roosvelt gobernuburua eta Alderdi Demokratakoa  zen. Gobernuaren helburuak prezioen gorakada gelditzea zen, eta enplegua sortzea, ekonomia berpizteko. Ta hauek izan ziren hartutako neurri ekonomiko eta sozialak:

Roosvelt eta NEW DEAL. (1933-38) 

-Zoaz esteka honetara!!-

1.      Lehenengo neurri ekonomikoa eta politikoa Banku sitemaren arautzea izan zen. Honela, egoera asko hobetu zen. Helburua burbuila espekulatiboarekin amaitzea zen.  Eta Bankuen etekinen neurri gabeko igoera saihestu nahi zuten. Jendeari babesa ematen, sistema finantziarioari kontrolak jartzen.

2.      1933-36en artean Estatu Batuetan lehorte handiak eta haizete oso bortitzak gertatu ziren. Animali asko hil ziren eta nekazal munduko lantegi edo ekoizpenerako baserriek itxi behar zuten, diru nahikorik ateratzen ez zutelako. Exodo handia egon zen eskualde horietatik Kaliforniara.

3.      Nekazaritza ekoizpena murriztu zuen gobernuak prezioak igotzeko eta nekazarien soldatak handitzeko.

4.      Estaduak diru asko inbertitu zuen lan publikoa sortzeko. Modu honetan, langabezian zegoen jende askok lana lortu zuen. Uholdeetarako presak, lan publikoak egin ziren, ospitaleak, errepideak eta abar. Urtegi berriei esker: lana, ura, elektrizitatea eta lurraren emankortasuna handitzea lortu zen.

5.      Langabeei eta gazteei lana emateko legeak egin zituen gobernuak. Aurkaritzan zegoen Alderdi Errepublikanoak horietako lege batzuk antikonstituzionaltzat jo zituen eta epaitegietara eraman zituen. Haiek Roosvelt-i “komunista” deitu zioten Estaduaren esku-hartzea ekonomian defendatzeagatik. Egia da Rossvelt-ek sindikatuak legalizatu zuela Estatu Batuetan, eta langileen soldatak igo nahi zituela. Horrez gain, kapitalismoari mugak jarri nahi zizkion. Baina ez zen komunista. Ez zuen benetan burgesia etsaitzat jo eta industriako jabe askok onarpena eman zioten beraien irabaziak bermatu egin zituelako.

6.      Pentsioak eta  Gizarte Segurantza publikoa hobetu bihurtu zuten. Ongizatearen Estadua eraikitzen ari ziren New Deal-i esker.

7.      Industrian, enpresa handien alde jo zuen New Deal. Eta diru publiko asko joan zen nazioarteko enpresa horiek bultzatzeko, estatubatuarrak zirenak. Kapitalismoaren mugak jartzen hasi zen Roosvelt.

NOREN TEORIA EKONOMIKOA APLIKATU ZUEN ROOSVELTEK? J. M. KEYNES