Merkataritza Libreko Itunak

 MERKATARITZA LIBREKO ITUNAK

TTIP

1.      Zer esan nahi dute TTIP siglek?

Trasatlantic Trade and Investment Partnership (euskaraz, Merkataritza eta Inbertsio Lankidetza Transatlantikoa). Azken finean, ituna sinatzen dutenen akordio ekonomikoa da. Akordio proposamen hori, zehatz-mehatz, Europar Batasunaren eta Estatu Batuen artekoa da.

Baina mota honetako akordioak lehenago ere sinatu dira munduan; besteak beste, NAFTA (Ipar Amerikako Merkataritza Libreko Ituna, Kanadak, Mexikok eta Estatu Batuek sinatua). NAFTA (gaztelaniaz, TLCAN; frantsesez, ALÉNA) XX. mendearen azken hamarkadan sartu zen indarrean, 1994an. Itun hauek, gehienetan, bi aldekoak izaten dira: bilateralak. Eta eragin ekonomiko izugarria izaten dute sinatzaileen artean. Hala, munduko merkatu librearen sare ekonomiko handiena eratzen ari da komertzio itun hauek sinatzearekin batera. Milioika kontsumitzailek nabarituko dute eta nabaritzen ari dira itun hauen ondorioak eguneroko bizitzan, erosketak egiten dituztenean edota salmentak egin nahi dituztenean.

2.      Baina, zer dira, azken finean, merkataritza itun hauek?

Nazioarteko itun hauetan, batez ere, herrialdeetako mugetako oztopo fiskalak kendu nahi dituzte sinatzaileek. Ez da hartu nahi den neurri bakarra, baina bai oso neurri inportantea. Dakigunez,  itunotan “merkataritza librea” izena agertzen da. Beraz, saihestu nahi dute estatuen kontrola: estatuak ez du kontrolatzen muga aduana zergak jartzeko. Eta merkatua desaraututa geratzen da; “libre”, aldekoen esanetan. Modu horretan, beraz, protekzionismoaren arantzelak edo muga zergak kendu egiten dira: herrialde batetik bestera pasatzean produktuek ez dute zergarik ordaindu behar mugetan. Printzipioz, komertzioa eta salerosketak -inportazioak eta esportazioak, hain zuzen- erraztu egiten dira itun hauei esker.

Baina oso eragin desberdinak agertzen dira trukeko harremanetan. Enpresa batzuentzat, oso mesedegarria bihurtzen da estatuen babesa desagertzea. Beste askorentzat, berriz, guztiz kaltegarria suertatzen da babesik gabe geratzea. Merkatari handienentzat -hau da, enpresa multinazionalentzat-, oso neurri onuragarriak dira “merkataritza libre”koak, produktuak eta ondasunak erraz garraiatu eta sartu ditzaketelako beste lurralde bateko eremuetan, muga zergak ordaindu gabe. Baina merkatari txikiek -tokian tokikoek, merkatu lokaletan saltzen dutenek- ez dute esportatzeko gaitasun komertzialik. Beraz, mota horretako saltzaileentzat (txikientzat), nazioarteko itunak sinatzeak haien negozioa amaitzea ekarri du askotan. Muga zergak kentzean, enpresa handiek jaitsi egin ditzakete produktuen prezioak, eta horrela marka handi horiek saldutako produktuak oso lehiakor bihurtzen dira merkatu guztietan (azoketan, hipermerkatuetan, supermerkatuetan…) eta prezio baxuak jartzen dituzte hasieran. Horren kontra, negozio txiki eta ertainak ezin dira lehiatu prezioetan, produktuen kantitate askoz txikiagoak erosten dituztelako. Saltzaile txiki eta ertainek ez dute merkatu globalean indarrik prezioak eurek ezartzeko; horregatik, garestiago saltzen dute. Merkatu mota honetan, ekoizle txikiek badute gaitasuna prezioak ezartzeko eremu lokalean, tokian tokikoan, neurri batean behinik behin. Ekoizleak baserritar txikiak izan daitezke, bertako produktuak ekoizten dituztenak. Batez ere, ongarri kimikoak erabiltzen ez dituzten ekoizleek -ekologikoek, hain zuzen- ezin dute lurra gehiegi ustiatu eta garestiago atera behar dituzte produktuak. Beraz, merkatari txikien prezioak altuagoak izan ohi dira, are gehiago ekologikoak badira.

Baina prozesu osoa ez da horrela amaitzen normalean. Behin saltzaile txikiak eta ertainak merkatu lokaletatik aterata, merkatari handiek oligopolioa ezartzen dute eta prezioak euren artean adosten dituzte ahalik eta etekin handienak lortzeko. Kontsumitzaileek, ordea, produktu gehiago kontsumitu dezakete, baina marka bakan batzuetakoak: markarik handienetakoak baino ez. Eta, beste aldetik, ez dute beste denda batera joateko aukerarik, oligopoliko bihurtu delako merkatuko atal hori. Prozesu hori, esate baterako, oso nabaria izan da jakien merkatuetan saltoki handienekin. Beraz, kontsumitzaileek ez dute hainbeste indarrik prezioetan eragina izateko, eta saltzaile handi horiexek markatzen dute salmentetarako prezioa. Ekoizleek, beste alde batetik, ezin dute ezarri nahi duten prezioa jakietan. Askotan, erosle handien aldeko kontratuak sinatzera behartuta ikusten dute bere burua. Behin uzta heldua dagoela, nola esan ezetz erosle bakar bati prezioa jaitsi behar duzula esaten duenean? Uzta saldu gabe, galera handiegiak izango lirateke ekoizle horientzat. Beraz, kontsumitzaileek indarra galtzen dute prezioak negoziatzeko.

3.      Zeintzuk dira itun hauen abantailak eta desabantailak?

Abantailak:  Itunen defendatzaileek hau esaten dute:

1.  Inbertsoreak ituna sinatzen duten herrialdeetara joango dira, negozio aukera bertan dagoela ikusita. Beraz, atzerriko kapitala herrialde sinatzaileetara etorriko delakoan daude. Eta haien ustez, diru horren eragina positiboa izango da ekonomian.

2. Beste alde batetik, nazioarteko enpresek lanpostu berriak sortuko dituzte.

3.  Beste batzuek ere globalizazioaren alderik atseginena ikusten dute  itun hauetan. Pentsatzen dute Estatu Batuetako merkatua eta biztanleriaren nahiak asetzeko aukera berriak irekiko direla TTIPrekin Europan. Eta horrela Estatu Batuetara esportatu ahal izango ditugu gure produktuak (ardoa, txerrikiak, xanpaina eta perfumeak, adibidez).

Desabantailak: Kritikoenek bestela esaten dute:

1.  Natura eta ingurumena kontuan hartuta, mota honetako itunak ez dira sostengarriak. Globalizatzen den heinean, merkatu erraldoi hauekin biderkatu egiten dira neguko efektuko gasen isurketak. Adibide batzuk jartzearren: ezin ditugu jan Peruko zainzuriak, Txile edo Argentinako mangoak edo Estatu Batuetako garbantzuak aztarna ekologiko erraldoia utzi gabe: produktu horiek hegazkinez etortzen bazaizkigu, CO₂ gehiegi isuri, eta klima aldaketa areagotu egingo da. Lurraren osasun makala dute kritiko hauek buruan. Eta klima aldaketaren etorkizun beltza.

2.  Atzerriko produktu horiek guztiak itsasontzi handietan ekartzen baditugu, jakiak kontserbatzeko produktu kimikoek eragin oso kaltegarria izango dute kontsumitzaileon osasunean. Beraz, kritikoen ustez, bigarren arrazoia gizakion osasuna da.

3.  Hala ere, gero eta maizago ikusten ditugu produktu horiek supermerkatuetan. Paradoxikoki, Estatu Batuetako garbantzuak Gaztela-Mantxakoak baino merkeagoak dira askotan gure supermerkatuetan. Beraz, zer aldatuko luke TTIPk? Besterik gabe, oso egoera kaltegarria finkatzea ekarriko luke, bai eta enpresa erraldoien boterea berrindartzea ere.

4. Enpresa erraldoiak finkatzen direnean, desagertutako lanpostuak baino gutxiago sortzen dira merkataritza libreko itunak sinatu direnen lekuetan. Halaxe gertatu da Mexikon, adibidez. Ekoizle pobreenek edo saltzaileek eros-ahalmena galdu egin dutela salatzen dute behin eta berriro. Eta askok lanpostua galtzen dute edo produktuen prezioak jaisten direnean lana utzi behar izan dute. Gainera, tokian tokiko enpresa askok itxi behar izan dute.

4.      Nortzuk daude itun hauen alde eta kontra?

Esteka: Desabantailak: Oso txarra lan eta ekonomiarentzat. Publico

Esteka: Alderdi politikoen iritzia gai honetan. La Marea. 2015.

Esteka: El futuro de la ganaderia europea en manos del TTIP. Avicultura.

Esteka: Abantailak. Exportaziorako. BBVA
Esteka: Semillas modificadas geneticamente.

Alde: 

Batez ere, enpresa multinazional handiek ikusten dituzte itunok modu baikorrean. Eta, haiekin batera, herrialde boteretsu askotako gobernuak; Estatu Batuetan, adibidez, bai Obamak, baita Hillary Clinton hautagaiak ere (demokratak biak) itun hauen aldeko jarrera izan zuten. Ez, ordea, Trump-ek. Trumpen politika ekonomikoa ez da itun hauen aldekoa izan, protekzionismo sutsua ezarri duelako Estatu Batuetan. “Make America great again” lelopean, gutxienez aldi baterako “ahaztu” egin du Europako merkatua eta babesa eman nahi izan dio barneko produkzioari berriro “Amerika zuri”aren ekonomia bultzatzeko. Hala ere, ekonomista askok esaten dute Trumpen eredu ekonomikoa epe laburrerako izango dela. Eta behin Estatu Batuetako ekonomia berrindartuta, berriro ekingo diotela “merkataritza libre”ko itunak sinatzeari. Horrela, merkatuetan euren nagusitasuna finkatuko dute berriro ere. Espainian, alderdi batzuk. Ikusi esteka.

Kontra: No al ttip. Esteka

Ekoizle pobre asko (adibidez, Mexikoko indigenak), ekologistak, esportatzen ez duten enpresari txiki eta ertain batzuk. Protekzionismoaren bultzatzaileak. Espainian, alderdi batzuk, ikusi esteka.

Zapatistak. Mexikoko indigenak. 1994an altxatu ziren gobernuaren kontra TLCAN sinatzeagatik.