Shock doktrina (2)

Shock doktrina Latinoamerikan

Diktadurak: TXILE eta ARGENTINA

Kondor operazioa. Notimerica.

Kondor Operazioa (2). BBC News. -2016ko maiatzean

Allende, Txileko gobernuburua (1970-73) hil arte.

2 Lehenbiziko aldiz praktikan jartzen: Txile

Neoliberalismoaren bozeramaileek ez dute Txile aipatzen normalean: kontakizuna Margaret Thatcher eta Ronald Reagan-ekin hasten dute, askoz dotoreago geratzen baitzaie. […] XX. mendeko 60ko hamarkadan, Estatu Batuetako gobernua diru-laguntzak ematen hasi zen Latinoamerikako ikasle batzuentzat teoria politikoa ikastera joan zitezen Milton Friedmanekin. «Chicagoko unibertsitateak hitzarmen bat zeukan Txileko unibertsitate katolikoarekin; horren bitartez, txiletar asko Chicagora etor zitezkeen, bertan gure prestakuntza eskaintzen genien, eta doktoratu egiten ziren» (Milton Friedmanen hitzak).

1970ean, Salvador Allenderen Unidad Popular koalizioak hauteskundeak irabazi zituen, funtsezko ekonomia-sektore batzuk nazionalizatzea proposatzen zuen programa batekin. Besteak beste, ITT telefonia-enpresa estatubatuarrak ahaleginak eta bi[1] egin zituen Allende presidente jartzea saihesteko. Enpresak Estatu Batuetako presidente Richard Nixon-en sostengua zuen. Txileko enbaxadorearen hitzetan: «Allende presidente bilakatzea saihesteko agindu zion Nixonek CIAri; eta, Allende presidente izatera heldu zenean, saiatu ziren Txileko armada zirikatu egin behar nuela konbentzitzen». Eta estatu-kolpea antolatzen hasi zen. Estatu Batuetako diruarekin, ekonomia ezegonkortzeko ahalegin guztiak egin zituzten. 1973ko ekainaren 29an, estatu-kolpe bat gertatu zen, baina huts egin zuen. Irailaren 11n, berriz, Pinochet jeneralaren agindupean, presidentetza-jauregiari eraso zion armadak.

2.1 Gerraren shocka Txilen

Txileko erregimen demokratikoa,  48 urtez iraun zuena, erortzen ari zen, indarkeriak eraitsita. Pinochetentzat eta haren jarraitzaileentzat, gerra zen estatu-kolpea. Horixe izan zen shockaren eta izuaren doktrina militarraren aitzindaria. «Salvador Allenderen gobernu marxistak kaoserantz ginderamatzan; kaosa saihesteko esku hartzea beste erremediorik ez dugu izan» (Pinocheten hitzak). Horrez gain, Chicago boysek beren adreilua –hau da, beren plan ekonomikoa– jarri zioten eskuan Pinocheti. Estatu-kolpea gertatu eta hurrengo egunetan, erregimen militarraren 13.000tik gora aurkari atxilotu zituzten; milaka eta milaka, Estadio Nazionalean. […] Handik hilabete batzuetara, Sobietar Batasunak (SESB) uko egin zion Txilen esku hartzeari, nahiz eta Estatu Batuen aurkari nagusia izan. Txileri gola sartzen utzi zioten atezainik ez zegoela, eta 1974ko mundialerako sailkatu zen.

2.2 Shock ekonomikoa Txilen

Jendearen shocka aprobetxatuta, Chicago boysek gomendatutako neurriak inposatu zituen Pinochetek: bertan behera utzi zuen prezioen kontrola, Estatuaren enpresa batzuk pribatizatu,  inportaziorako muga-zergak kendu, eta nabarmen murriztu zuen gastu publikoa. Geroago, Milton Friedmanek argi eta garbi onartu zuen zein garrantzitsua izan zen Txileko esperimentu hura: «Lehenbiziko aldiz, komunismorantz egindako urrats baten ondoren merkatu libreranzko urrats bat egin zen». Ez zuen arrakastarik izan, ordea: urtebete pasatu, eta urteko inflazioa % 375era heldu zen, mundu guztiko handiena. Milton Friedmanek, Txilera joan, eta «shock-tratamendua» exijitu zuen, bere hitzak erabiltzearren. […] Neurri ekonomiko haiek ezarri eta hurrengo urteetan, gutxieneko soldata baino ez zuen jasotzen familia batek, esaterako, ogia erosten gastatu behar zuen soldataren % 64. Autobusean ibiltzea eta esnea edatea, adibidez, luxu handia bihurtu zen. Eskoletan doan banatzen zen esnea ordura arte, baina Pinochetek laguntza hori kentzea erabaki zuen, Britainia Handiko garai hartako Hezkuntza ministro Margaret Thatcher polemiko gazteak erabakitakoaren antzera. Neurri latz haiek inposatzeko, ezinbestekoa zen jendearengan izua ereitea, etsaia batenganako izua: marxismoa.

Hasieran, merkatu libreko ekonomia hertsiki lotuta zegoen askatasunaren eta demokraziaren ideiekin; Txilen, baina, kontrakoa zen: diktadura militar bat ezartzen ari zen neurri ekonomikoak.

(1973-1990 Diktadura Txilen)

Augusto Pinochet

Orlando Letelier-ek, Pinochet agintean jarri eta Estatu Batuetan erbesteratuta zegoela, hau esan zuen eraila izan aurretik: «Plan ekonomikoa indarraren bidez jarri behar zen martxan, eta hori, Txilen behinik behin, milaka eta milaka lagun erailda bakarrik lor zitekeen. Hiru urtean, Txile guztian hainbat kontzentrazio-esparru eraiki ziren, eta bertan 3.000tik gora lagun atxilotu». Hitz horiek esan eta hilabete eskasera hil zen Letelier, atentatu batean, bonba-auto batean jarritako lehergailu baten bidez. Urte berean, Ekonomia Nobel Saria eman zioten Milton Friedmani.

Orlando Letelier. Esteka: Berria El Pais-en

3. Shock doktrina Amerika Latinako beste herrialdeetan ezarri zen. Batez ere, Argentinaren kasua.

Videla Generala. (Diktadorea Argentinan 1976-1983)

Brasilen eta Uruguain ere nagusi ziren Milton Friedmanen teoria ekonomikoak. Gainera, 1976an, Isabel Peron-en gobernua erorarazi zuten militarrek estatu-kolpe baten bitez, eta Videla jeneralak hartu zuen presidentetza. Kolpea izan eta urtebetera, soldaten eros-ahalmena % 40 gutxiagokoa zen, lantegi ugari itxi ziren, eta, beraz, oso gora egin zuen pobreziak. Txilen bezala, terrorea ezarri zuten, populuak neurri haiek onar zitzan. Horretarako, pertsonak desagerraraztea izan zen Videlaren taktika; “gerra ez-konbentzionala” esaten zion Videlak. Txileko eta Argentinako militarrek erabilitako errepresio-teknika asko eta asko Estatu Batuek zuzendutako “Ameriketako Eskola”n ikasi zituzten. Eskola hartan, tortura nola aplikatu irakasten zen. Giza eskubiderik oinarrizkoenak bortxatzen zituzten, jakinik ez zutela inolako zigorrik jasoko. Terroristekin erabiltzen zituzten teknika haiek, baina baita hainbat soldadurekin ere, eta, batez ere… ikasleekin eta sindikalistekin. 1978an, Futbol Mundiala Argentina jokatu zen, diktadura militarraren pean zegoelarik ere. Atxilotutako emakume asko hardun zeuden; umeez erditu eta gero, erail egiten zituzten. Baldintza horietan jaiotako 500dik gora ume adoptatzeko eman zituzten; kasu askotan, armadaren hurbileko familiek hazi zituzten. Artean junta militarra agintean zegoela, hainbat desagerrarazitakoren amak protestan hasi ziren, Buenos Aireseko Plaza de Mayo enparantza famatuan. Guztira, 30.000 bat desagerrarazi izan ziren. Demokrazia itzuli zenean gobernu militarraren aurkako epaiketetan, erailketa, bahiketa eta tortura krimenak egotzi zizkioten Videlari, erruduntzat jo, eta biziarteko kartzela ezarri.

GALDERAK:

1. Eta zer gertatu zen Txilen 2017an?
2. Nortzuk ziren Argentinako ume lapurtuak? Nortzuk dira "Plaza de Mayo"ko amak, amamak?

Esteka: Ismael Serrano: "Madres"

---

[1] Ahal zuen guztia.