Feminismoa

 

FEMINISMOAREN LEHEN PAUSOAK

(Gaur bereziki, eskerrak eman nahi dizkiot A. Duoandikoetxeari, itzulpen lana egiteagatik).

1. Emakumearen eskubideak Frantziako Iraultzan

Frantziako Iraultzak ekarritako Gizakiaren eta Herritarraren Eskubideen Adierazpenak (1789) jasotzen dituen bi ideal nagusiak, askatasuna eta berdintasun unibertsala, gizonezkoei bakarrik aplikatzekoak ziren, ez emakumeei. Gero, 1971n, Olympe Gouges aktibistak Emakumeen eta (Emakumezko) Herritarren Eskubideen Adierazpena argitaratu zuen, baina ez zuen ondoriorik izan: aldarrikapen-ekintza hutsa suertatu zen. Izan ere, 1804an Napoleonek promulgatutako Kode Zibilak berretsi egin zuen emakumearen diskriminazio sozial eta politikoa.

Mary Wollstonecraft britainiarrak, 1792an argitaratutako Emakumeen eskubideen aldarrikapena obran, aldarrikatzen zuen senar-emazteek eskubide berberak eduki behar dituztela, emakumea gizonaren berdintzat hartu behar zela sozialki, eta emakumeek eskubidea zutela heziketa hobea jasotzeko. Olympe Gougesek bezala, ez zuen arrakasta handirik izan bere garaian.

 

2. Banakako ekintzaileetatik mugimendu sufragistetara

XIX. mendearen erdialdean, emakumeen eskubideen aldeko testigantza bakanek lehen mugimendu feministak ekarri zituzten; hasieran, ordea, gutxienen jarrera izan zen, baina apurka-apurka indarra hartzen hasi ziren batez ere Estatu Batuetan eta Erresuma Batuan.

Mugimendu haietan, liderrek eta jarraitzaile leialenek ondo definitutako profila zuten: erdi mailako klasekoak, ideologia liberal progresistakoak eta kultura-maila altukoak.

Langile-klaseko emakumeak –sozialistak eta anarkistak, hain zuzen ere–, ostera, ez ziren nahastu feminismoaren borrokan. Haien helburuak bi hauek ziren: berdintasun soziala eta haien klaseko kide guztien emantzipazioa, gizonena zein emakumeena. Eta nekazariek, gehien-gehienak landaguneetako bizimodu tradizionaletan murgilduta egonik, ez zuten jartzen zalantzan emakumeari ordura arte esleitutako rola.

 

3. Estatu Batuetako lehen feminismoa

Estatu Batuetan, hasiera-hasieran, esklabotzarekin amaitzeko borrokan ari ziren mugimendu protestanteekin lotuta egon zen feminismoa. Borroka hartan sartuta zeuden emakume asko, erdi mailako klasekoak eta kultura-maila altukoak izanik, berehala jabetu ziren oso antzekoak zirela emakumeen eta esklaboen egoerak: emakumeei eta esklaboei ez zitzaizkien aitortzen hainbat eta hainbat eskubide.

Hala, 1848an, emakumeen eskubideen aldeko Estatu Batuetako lehen batzarra antolatu zen, New York estatuko Seneca Falls izeneko herrixkan. Esklabotzaren Aurkako Konbentzioan (Londres, 1840) elkar ezagutu, eta abolizionismoaren aldeko bi aktibista izan ziren batzar haren bultzatzaileak: Lucretia Mott eta Elizabeth Cady Stanton.

Ehun lagunetik gora bildu ziren Seneca Fallsean; haietatik heren bat, gutxi gorabehera, gizonak. Seneca Fallseko Adierazpena izan zen batzar haren fruitua, 68 emakumek eta 32 gizonek sinatua; bertan, salatzen zuten zapalkuntza eta gizarte-bazterketa jasaten zutela emakumeek, eta eskubideak ukatzen zitzaizkiela.

60ko hamarkadan esklabotza abolitu ostean, boto-eskubidea aitortu zitzaien gizonezko herritar guztiei –baita esklabo izandakoei ere–, baina ez emakumeei.

Horrexegatik sortu zen, 1869an, Estatu Batuetako mugimendu sufragista: hasieran bi elkarte izan ziren, baina bat egin zuten 1890ean, National American Woman Suffrage Association osatuta.

Emakumeen boto-eskubidea onartu zuen lehen estatua Wyoming izan zen, 1869an; hurrengo biak, Utah (1870) eta Colorado (1893). Emakumeen boto-eskubidea Estatu Batuetako estatu guztietara hedatuta, prozesu horren amaiera 1920an gertatu zen, Konstituzioari erantsi zioten Hemeretzigarren Zuzenketaren bitartez.

 

4. Erresuma Batuko lehen feminismoa

XIX. mendearen bigarren erdian, Erresuma Batuan, feminismoaren funtsezko eragilea gizon bat izan zen, bitxia bada ere: John Stuart Mill filosofoa eta liberalismo ekonomikoaren teorialari nagusietakoa. Inolako zalantzarik gabe, eragin handia izan zuen berarengan Harriet Taylor Mill emazteak. John Stuart Mill bizi guztian egon omen zen emakume bikain harekin maiteminduta, eta errespetuan eta berdintasunean oinarritutako harremana izan zuten; garai hartan guztiz ezohikoa zen harreman-mota, hain zuzen ere.

Hala, Erresuma Batuko Parlamentuko Komunen Ganberako bere aulkitik, John Stuart Millek proposamen bat aurkeztu zuen emakumeei boto-eskubidea emateko, baina atzera bota zuten. 1869an, Emakumearen menpekotasuna liburua argitaratu zuen, non gizarte patriarkal tradizionalaren aurka egiten duen, eta aldarrikatzen duen gizonek eta emakumeek guztiz berdinak izan behar dutela eskubideei begira; bereziki, boto-eskubidearen arazoa nabarmentzen zuen. Berehala zabaldu zen liburua Europan eta Estatu Batuetan –baita Australian eta Zeelanda Berrian ere–, eta egundoko eragina izan zuen nonahi mugimendu sufragisten gainean.

Beste alde batetik, 1867an, National Society for Women’s Suffrage elkartea sortu zen; beraz, esan liteke britainiar eta estatubatuar sufragismoak garaikideak izan zirela, baina hasieran britainiarra ez zen estatubatuarra bezain errotuta egon gizartean.

Benetako bultzada XX. mendearen hasieran jaso zuen, entzute handiko aktibista batzuek emanda; besteak beste, Emmeline Pankhurst (1958-1928) Women's Social and Political Union elkartearen sortzaileak (1903).

Lehen Mundu Gerra amaitutakoan, guztiz zaila egin zen emakumeen bazterketa politikoa justifikatzea emakumeak gizonezkoak baino gutxiago zirela argudiatuta, zeren eta, gizonezkoak frontean borrokatzen ziren bitartean, emakumeek sektore guztietan haiek ordezkatu eta halaxe frogatu zuten gaitasun-maila berbera dutela.

Edonola ere, 1918an boto-eskubidea eman zitzaien zenbait emakumeri: botoa emateko, 30 urtetik gorakoak izan behar zuten, eta ondasunen bat izan behar zuten (emakumeek berek edo haien senarrek). Hamarkada bat geroago, 1928an, 21 urtetik gorako emakume guztiei aitortu zitzaien boto-eskubidea azkenean ere, gizonei aitortzen zitzaien bezala.

Lehen Mundu Gerra hasi baino lehen, munduko lau estatutan baino ez zen lortu emakumeen boto-eskubidea (Estatu Batuetako zenbait estatuz gain): Zeelanda Berria (1893), Australia (1901), Finlandia (1906) eta Norvegia (1913).

5. Eta, ba al zegoen emakumerik langileen mugimenduan?

Industria-kapitalismoaren lehen faseetan, langile-klaseko emakumeen bizimoduak eta lanak esplotazio-baldintza bereziki gogorrak zekartzan –haurren lanaren mailakoak–: soldata oso txikiak, eskubide-gabeziak... Langile-mugimendua gizarte-aurrerapen txikiak lortzen joan zen esparru horretan, apurka-apurka: Erresuma Batuan, 1842an, debekatu egin zen emakumeek meatzetan lan egitea, eta 1847an, lanaldia hamar ordu eta erdira jaitsi zen emakumeentzat. 1891n, emakumeen lanaldia asteko hirurogei ordukoa zen Alemanian; eta Erresuma Batuan, 1901era arte ez zitzaien legez onartu emakumeei igandeko atsedena.

Langile-mugimenduan, hainbat joera kontrajarri agertu ziren emakumeen emantzipazioaren inguruan. Sozialista utopikoen artean, hauek dira Fourierren hitzak: "gizarte-aurrerapenak emakumeek askatasunerantz emandako aurrerapausoen proportzioan gertatzen dira". Aitzitik, beste batzuek –Proudhonek, kasurako–, etxeko lanetara eta etxean senarraren menpera baztertzen zituzten.

sss	Hainbat gizataldek iritsi duten zibilizazio-maila bertako emakumeek daukaten independentziaren araberakoa da.     Flora Tristan (1803-1844)

Flora Tristán-ek langile-klasearen esplotazioaren adierazletzat jo zuen emakumearen egoera, Langileen Batasuna (1843) erakundean lanean zegoela.

Langileen Nazioarteko Erakundean (LNE), Marxek eta Engelsek emakume langileei gizonenak bezalako eskubideak aitortu nahi zizkieten. Eta hau esan zuten: "Emakumearen emantzipazio-maila, guztion emantzipazioaren neurri naturala da". Hala ere, orokorrean, Internazionalak (LNEk, alegia) emakumeak soldatapeko lanetik baztertu nahi zituen, etxean gera zitezen. Hala izan zen 1867ko deklarazioan.

CLARA ZETKIN (1857KO UZTAILAREN 6A-1933KO EKAINAREN 20A)     “Nazio guztietako emakume sozialistok herriak beren artean borrokatzera daramatzan etsaitzat jotzen dugu inperialismoa”

Horregatik, Clara Zetkin politikari ezkertiarrak hau lortu zuen II. Emakume Sozialisten Nazioarteko Biltzarrean: emakumezkoen sufragioa sozialisten batzarretan, emakumeak alderdian afiliatu ahal izatea eta emakumeen taldeak sortzea. Zetkinek Berdintasuna aldizkaria zuzentzen zuen (1910), eta han idazten zuen zer-nolako egoeran zeuden emakumeak eta zein eskubide sozial nahi zituzten. Aurreko irudian ikusten dugun moduan, emakume feminista askoren ustez, emakumea bera ez zen gai bakarra: horregatik, menderatutako herrien alde eta kolonialismoaren kontra altxatu zuten ahots kritikoa. Ezkerrean kokatuta, kapitalismoaren krudelkeria edota kontraesanak ere salatu zituzten.

Kapitalistek ez zuten jo emakumeen lana bereziki interesgarritzat soldata baxuak irabazten zituztelako bakarrik, baizik emakumeak manukorragoak    direlako.     —Clara Zetkin