Liberalismo ekonomiko eta ondorio sozialak

 

 “Estatuari eskatzen diogu ekonomian ez sartzeko eskua, oso enpresari txarra da eta. Negozioak egiteko askatasuna eman behar die ekintzaileei, haiek eramaten baitute gizartea aurrera”

·      Adam Smith XVIII. mendeko ekonomialari eskoziarraren tesia da hori, 1776ko Nazioen aberastasuna bere liburuan islatu zuena. Haren ideien oinarria zen garai hartako estatu-monopolioak ez zirela onak nazioarteko merkataritzarako. Europako monarkiek nazioarteko merkataritza osoa kontrolatzen zuten, estatu-enpresa monopolistetan. Smithen ideien ondorioz, estatu askok merkataritza-ibilbideak ireki zizkieten hainbat pertsona eta enpresari –negozio horietan jartzeko beste kapital zutenei, jakina– Asian, Latinoamerikan eta Afrikan. Burgesek baimena lortu zuten enpresa berriak egiteko, enpresok akziotan banatu zituzten, eta nahikoa kapital bildu zuten itsasoa zeharkatuta negozioak egiteko. Mendebaldea industrializatzeko beharrezkoak ziren lehengai merkeak inportatu, eta XIX. mendean zehar diru asko irabazi zuten, eta, hala, garapen-maila handia lortu zuten beren herrialdeetan. Prozesuak batera joan ziren: inperialismoa eta mendebaldeko potentzien garapen industriala. Beraz, kapital handiak esku gutxitan metatu ahal izan ziren, eta gero eta industrializazio arrakastatsuagoa sortu zen, bai Europan, bai Estatu Batuetan.

·      Hala ere, XIX. mendean eta XX. mendearen zati handi batean, estatu liberalek ez zuten arlo ekonomikoan kontrol handirik egiten; horrela, lantegi eta industria askotan abusuak gertatu ziren. Europako langile askoren egoera oso gogorra zen, soldata modura huskeria jasotzen zuten, eta sufrimendu handiko baldintzetan bizi behar zuten. Pixkanaka, langile-mugimenduak antolatzen hasi ziren, lan-baldintza duinagoak eta bidezkoagoak lortzeko. Britainia Handiko lehen langile-mugimendua XVIII eta XIX. mendeko “ludismoa” izan zen (1799-1830). Mugimendu horretan, langileek eraso egin zieten makinei, uste baitzuten makinek lana lapurtuko zietela. XIX. mendeko borroken ondorioz, alderdi liberalek eta laboristek langileen eskaerak jaso zituzten legeetan, eta botere publikoa lan-eskubideak babesteaz hasi zen arduratzen.