Gerra

 

GERRA: Ausardia, trebezia edo sufrimendua?

    

Historian zehar, oraintsu arte behinik behin, jakin nahi zuenean gerra jakin bat bidezkoa ala bidegabea zen, jendeak Jainkoari galdetzen zion, edo Eskriturei, edo errege-erreginei, edo nobleei, edo apaizei. Bost axola zitzaizkien soldadu xehe baten edo zibil arrunt baten iritziak eta bizipenak. Lehengo gerra-kontakizunetan, enperadore, jeneral eta heroien egintzak izaten ziren ardatz; soldadu xeheak, berriz, bitara ageri ziren: edo Goliat batek sarraskitutako gorpu-pilo modura, edo David garaile bat bizkar gainean daraman jendetza gartsu modura.orren erakusgarri, har dezagun Gustavo II.a Adolfo Suediakoa Breitenfeld-eko Guduan izeneko pintura (1631ko irailaren 17an gertatu zen gudua). Bertan, Jean-Jacques Walter margolariak goretsi egiten du Gustavo II.a Adolfo erregea, erabakigarria izan omen baitzen Suediako armadak Breitenfeld-eko guduan garaipena lortzeko. Pinturan, erregea gerraren jainkoa balitz bezala ageri da, gudu-zelaiaren gainetik gailentzen dela. Esan liteke xake-jokalari batek peoiak mugitzen dituen bezalaxe kontrolatzen duela erregeak gudua. Peoiak berak, gehienetan, bigarren planoan ageri diren figura generikoak edo puntu ñimiñoak baino ez dira; Walter-i ez zaio interesatzen nola sentitzen ziren erasora jotzen zutenean, edo ihes egiten zutenean, edo hiltzen zutenean, edo hiltzen zirenean. Aurpegirik gabeko gizataldea da.

Orain, har dezagun beste koadro bat, Pieter Snayers-ena oraingoan, Mendi Zuriko Guduaren gainekoa. Hogeita Hamar Urteetako Gerrako gudu hartan, katolikoek garaipen entzutetsu bat lortu zuten, protestante heretiko matxinoak menderatuta. Margolanean, argi eta garbi ageri dira bereizita erregimentuak, zer arma zeramatzaten edo nola zeuden kokatuta gudu-zelaian. Berriz ere, soldadu xeheen sentimendu eta bizipenak islatzea alde batera utzi zuen Snayers-ek. Errege edo jainkoentzako kokagune olinpikotik begiratuta, ikuspegi pribilegiatuarekin, iruditzen zaigu xake-partida erraldoia besterik ez dela gudua. Handipen handiko lenteekin begiratuta, berriz, xehetasun esanguratsu batzuk ikus daitezke. Hala, kanoi-bala batek soldadu bat txikitu egiten duela ikusita, ulertu behar dugu katolikoen garaipenaren erakusgarri dela. Goialdean, aingeru batzuk ageri dira beren talaiatik so, gudu-zelaiaren gain-gainetik; horrek adierazten du Jainkoaren laguntza izan zuela Fernando II.a enperadoreak etsaiak menderatzeko 1620ko azaroaren 8 hartan.

Gorago esan bezala, milaka eta milaka urtetan, ‘gerra’ kontzeptua gogora ekarri, eta jainkoak, enperadoreak, jeneralak eta heroi apartak ikusten zituen jendeak. Azken bi mendeetan, ostera, errege eta jeneral horiek galtzen joan dira begirune moduko hori, eta arretagunea aldatuz joan da soldadu xeheenganantz eta haien bizipenetarantz.

Gerrari buruzko Dena lasai mendebaldeko frontean eleberrian eta Platoon pelikulan, protagonista soldadu gazte eta inozentea da hasieran, munduaz –eta are bere buruaz– ezer gutxi dakiena, baina esperantzaz eta ametsez beteriko zama astuna daramana. Gerra zerbait loriatsua dela uste du; bere kausa, guztiz bidezkoa, eta jenerala, jenio bat. Gerraren errealitatean zenbait astez murgilduta egon eta gero (lokatz, odol eta heriotzaren kirats artean), ordea, amets guztiak bata bestearen atzetik zapuzten zaizkio. Bizirik irautea lortuz gero, hasierako gazte xalo hark gizon askoz ere jakintsuago bihurtuta bukatuko du gerra, estereotipo eta idealetan zuen fedea zeharo galduta. “Gerra ez da pelikuletan ikusten dena bezalakoa!”: ikuspegi horrekin gaztigatzen digute, paradoxikoki, Hollywoodeko arrakasta biribileko hainbat obrak, hala nola Apocalyse Now, Full Metal Jacket eta Black Hawk Eraitsia pelikulek. 

Margolariei ere, dagoeneko, ez zaie interesatzen nola mugitzen diren zaldiak maniobra taktikoetan edo zer erabakitzen duten jeneral arranditsuek. Aitzitik, soldadu xeheak nola sentitzen diren islatzen ahalegintzen dira orain. Horren frogagarri, azter ditzagun beste bi margolan, arte belikoen arloan XX. mendeko maisulantzak jotzen direnak: Otto Dix-en Gerra eta Thomas Lea-ren The Two-Thousand Yard Stare [Bi mila yardako begirada].

Dix armada alemaneko sarjentu modura ibili zen Lehen Mundu Gerran, eta Lea berriemale-lanetan aritu zen 1944an Peleliu irlako guduan Life aldizkarirako. Biek ala biek emoziozko gertakaritzat jotzen zuten gerra, eta erakutsi nahi izan ziguten nola sentiarazten gaituen. Hala, Dix-en soldadua berdin egon zitekeen Verdun-en zein Somme-n: ez du axola zein lekutan, gerra beti eta edonon baita infernua; Peleliura bidalitako infanteriako soldadu estatubatuarra da Lea-rena, baina bi mila yardako haren begirada berdin-berdin ikus zitekeen Iwo Jima-ko japoniar soldadu baten aurpegian, edo Stalingrad-en soldadu aleman batengan, edo Dunkerque-n soldadu ingeles batengan. 

Dix-ek, Lea-k eta haiek bezalako beste artista batzuek irauli egin zuten gerraren ohiko hierarkia. Aspaldiko garaietan, gerrak XX. mendekoak bezain izugarriak izan zitezkeen, baina orduko esperientzia krudelenak ere bestelako testuinguru batean kokatzen ziren, nolabaiteko zentzu positiboa eransten zien testuinguru zabalago batean. Hala, Mendi Zuriko guduan borrokan ari zen soldadu katoliko batek honela esan zezakeen bere artean: “Bai, sufritzen ari naiz. Baina Aita Santuak eta enperadoreak diote kausa zuzen baten alde ari garela borrokan, eta beraz nire sufrimenduak zentzu betea dauka”. Otto Dix-ek aurkako logika darabil. Beraren ustez, norberaren bizipena da zentzuaren iturburua, eta, hortaz, pentsabide horren arabera honela mintzatu zitekeen soldadua: “Sufritzen ari naiz (eta hori gaizki dago); beraz, gerra guztiak dira gaiztoak. Eta hala eta guztiz ere kaiserra eta apaizak gerraren alde badaude, oker dabiltza ezinbestean”. 

Dix-ek, Lea-k eta haiek bezalako beste artista batzuek irauli egin zuten gerraren ohiko hierarkia. Aspaldiko garaietan, gerrak XX. mendekoak bezain izugarriak izan zitezkeen, baina orduko esperientzia krudelenak ere bestelako testuinguru batean kokatzen ziren, nolabaiteko zentzu positiboa eransten zien testuinguru zabalago batean. Hala, Mendi Zuriko guduan borrokan ari zen soldadu katoliko batek honela esan zezakeen bere artean: “Bai, sufritzen ari naiz. Baina Aita Santuak eta enperadoreak diote kausa zuzen baten alde ari garela borrokan, eta beraz nire sufrimenduak zentzu betea dauka”. Otto Dix-ek aurkako logika darabil. Beraren ustez, norberaren bizipena da zentzuaren iturburua, eta, hortaz, pentsabide horren arabera honela mintzatu zitekeen soldadua: “Sufritzen ari naiz (eta hori gaizki dago); beraz, gerra guztiak dira gaiztoak. Eta hala eta guztiz ere kaiserra eta apaizak gerraren alde badaude, oker dabiltza ezinbestean”.  

Orain arte, Harariren “Homo Deus” liburuko zati bat irakurri dugu. Hemendik aurrera, hausnarketa pertsonala proposatuko dizut puntu batzuk kontuan hartuta:

1. Aztertu ezazu Los desastres de la guerra [Gerraren hondamendiak] izeneko F. Goyaren obren bilduma. Bilatu zein garaitan pintatu zituen, eta zer islatu nahi izan zuen grabatu horietan.

2. CALL OF DUTY: Zoaz esteka honetara! Gaur egun, hainbat eta hainbat gazte ibiltzen dira etengabe izaera belikoko ordenagailu-jokoekin jolasean. Egizu haien gaineko gogoeta: Zer da joko horien funtsa? Nork egiten du aurrera eta nola menderatzen ditu aurkariak? Argi ikusten da irudietan zein diren gerraren ondorioak: zaurituen sufrimendua, hildakoak…? Sufritzen dute soldaduek? Nor da protagonista jokoetan?

Sufragistak filma

 SUFRAGISTAK

Informazioa zabaltzeko:

Nueva Tribuna. Artikulua

PPT.

Pelikula honetan historia hau kontatzen digute: 1912an, Londresen, nola borrokatu ziren emakume batzuk, Emmeline Pankhurst-ekin batera, emakumeen boto-eskubidea lortzeko. Sufragistak esaten zaie, eta aktibistak izan ziren emakumeek botoa gizonezkoen baldintza berberetan eman ahal izateko.

Londresko langile-auzo batean kokatzen da pelikula; bertan, emakume langileen eguneroko bizimodua ikaragarri latza da: miseria gorrian bizi dira, soldata urriak kobratzen dituzte, lanaldi amaitezinak pairatzen dituzte, ezin konta ahala eginkizunetan jardun behar izaten dute eta lantegiaren jabearen apeten pentzutan egoten dira. Kontakizuna hasi bezain laster, emakume sufragista horiek adreiluak jaurtitzen ikusten ditugu hiriguneko dendetako kristalak apurtzeko. Beren aldarrikapenen gainean jendearen eta prentsaren arreta ekartzeko jo dute eraso hori.

Pelikulako lehen eszenetan, ikusten dugu nola heltzen dion prentsak sufragisten mugimenduari: urrunetik eta hotz-hotz. Esaterako, prentsa idatzian, honela laburbiltzen da lerroburuetan gertatutakoa: “Sufragisten bidegabeko erasoa. Pankhurst anderea, ezkutatuta”.

Eraso hura gertatu eta gero, David Lloyd George ministro kontserbadoreak audientzian hartu zituen emakume langile batzuk, oso une garrantzitsua emakume sindikalisten borrokan. Audientzia hartan, Maud Watts aktibistak, eta hark bezala mugimenduko beste hainbat emakumek, politikariek aintzat hartuko zituela espero zuten, jaramon egingo zietela. Itxura batean entzuteko prest zeuden politikari haien aurrean, hau da Maudek emandako testigantza: “Amak 14 urte zituenetik egin zuen lan garbitegi batean. Bizkarrean lotuta eramaten ninduen. Nagusiak bazekien hori, eta onartzen zuen amak baldintza horretan lan egitea. 18 urterekin hil zen ama, lan-istripu batean, ur irakina gainera jausita. Ez dut inoiz ezagutu aita. Zazpi urte nituenetik lanaldi erdian ibili naiz garbitegian, eta hamabi urte bete nituenetik, lanaldi osoan. Arduradun izendatu ninduten hamazazpi urterekin, eta langileburu hogeirekin. Gure lana izugarri latza da: garbitzean dugun gorputz-jarrera dela eta, gerriko min kronikoa pairatzen dugu; eztul kronikoa eta zangoetan ultzerak, erabiltzen ditugun likidoak direla eta. Garbiketan eta lisaketan arnastu behar ditugun gas toxiko beroak direla eta, buruko min ugari izaten ditugu. Astean 13 txelineko soldata kobratzen dugu, baina gizonezkoek 19koa, nahiz eta gu haien lanaldia baino heren bat gehiago lanean egon, zeren gizonezkoek lehenago amaitzen baitute laneguna; gainera, osasun-baldintza hobeak izaten dituzte, aire zabalera irteten baitira arropa-fardelak banatzera”.

Zeharka bada ere, neskatoek jasaten dituzten sexu-abusuena da pelikulak jorratzen duen beste gai bat. Protagonistak berak, eta haren lankide eta borrokakidearen alabak, biek jasaten dute abusua lantegiaren jabearengandik. Tamalez, uste izan den baino ohikoagoak izan ziren kasu horiek, emakume langileen gainean agintea zeukaten gizonek egindako abusu ikaragarriak. Garai hartako moralak aurpegi biko zigorra ezartzen zien emakumeei: eraso mingarri hura jasan, eta gainera isilean gorde behar izatea, inork ez zezan emakumea gezurtitzat jo, edo gizarteak –baita familiak ere– estigma ezarri.

Itzul gaitezen politikara. Audientzian, langileen testigantza entzun, eta ministroak hitz hauekin hauspotzen du emakumeen esperantza: “Lege-proiektuaren zuzenketa batek ekar lezake legea aldatzea emakumearen botoaren alde”. Handik denboragarrenera, bera entzutera bildu den emakume-saldoaren aurrean berriz ere, ministroak jakinarazten die legea ez dela aldatuko, eta beraz emakumeek ez dutela izango boto-eskubidea eta juridikoki adingabeak balira bezala jarraituko dutela.

Etxera itzuli, senarrarekin topo egin, eta Maud konturatzen da senarrak ez diola babesik emango. Maudek “eskubideak erabiltzea” aipatu, eta senarrak erantzuten dio “zaindu” egin nahi duela. Maudek ea semea izan beharrean alaba eduki izan balute zer gertatuko zen galdetzen dionean, senarrak erantzuten dio alabaren bizimodua Maudena bezalakoa izango zela. Senar-emazteen eszena horietan, arian-arian jabetzen gara nola garai hartako legeriak ezartzen zuen seme-alabak aitaren jabetza zirela, ez amarena: senar-emazteak ados jarri ezean, amari ez zitzaion aitortzen inolako eskumenik seme-alaben gainean. Amaieran, Maudek ezinbestean eta betiko banandu behar du semearengandik, senarrak hala ebatzita.

Emmeline Pankhurstek emakumeen boto-eskubidearen aldeko 50 urteko borroka baketsuaren berri ematen du bere hitzaldian. Baina ondorio honetara heltzen da: indarkeria erabili gabe, borrokak ez du onurarik ekarri. Hona pelikulak jasotzen dituen Pankhursten hitz batzuk:  “Badakit zuetako batzuk lehen eramaten zenuten bizimodutik oso urrun zaudetela. Indarkeria erabili gabe egin dugu borroka 50 urte hauetan. Baina barregarri utzi gaituzte, gaizki tratatu, erdeinatu… Jaiotzen diren neskato guztiek beren nebek dituzten eskubide berberak izan ditzaten borrokatu behar dugu. Jakina, ez ditugu legeak urratu nahi; kontrara, idatzi nahi ditugu legeak. Izan zaitezte oldartsuak –premiatzen ditu entzuleak–: ahal izanez gero, apurtu erakusleihoak; behar izanez gero, suntsitu jabetzaren idolo sakratua”.  

Horrela, beste bide bati ekiten diote aktibistek, prentsak beren borroka aitortu eta gizarteak hobeto ezagutzeko: lehergailuak jartzen dituzte leku enblematikoetan. Baina gobernuak isilarazi egiten du prentsa. Eta, horren bidez, legeak ez dira aldatzen. Maudek, konpromiso politikoaren heldutasun betera iritsita, sufragisten ardura duen poliziarekin mezuak trukatzean, hitz hauek idazten dizkio: “Legeak badio ezin dudala semea ikusi, borrokatuko naiz legea aldatze aldera. Zein bere erara, biok gara soldaduak. Biok borrokatzen ari gara ideal bategatik. Nik ez diet traiziorik egingo neure ahizpei; salduko zenituzke zuk anaiak?”.

Mugimendu sufragistan, zatiketa gertatzen da lehergailuak erabiltzea dela eta. Mugimendua erradikalizatu egiten da. Esaterako, lehergailuak jaurtitzen dituzte Lloyd George ministroaren etxearen aurka; orduan, poliziak galdetzen dio Maudi ea zer gertatuko zen lehergailuak eztanda egin eta eskularruen bila itzuli zen garbitzailea –emakumea– hil izan balu. Gero, konpromiso handiena erakusten duten emakumeek erabakitzen dute kolpe efektista ikaragarri bat jotzea erregea ikusten egongo den zaldi-lasterketa batean. Emily Wilding Davison, pistara irten, eta zaldi batek azpian harrapatzen du. Aktibistaren heriotzaren albistea mundu osoan zabalduta, emakumeen eskubideen aldeko aldarriari entzute handia ematen hasi zitzaion nonahi.

Borroka hargatik, milatik gora britainiar emakumek pasatu behar izan zuten espetxetik. Haietako askok eta askok gose-grebari ekin zioten preso politikoen estatusa lortzearren. Askok eta askok irainak, laidoak eta tratu txarrak jasan behar izan zituzten.

1918an, boto-eskubidea aitortu zitzaien 30 urtetik gorako zenbait emakumeri. 1925ean, emakumeek seme-alaben gainean eskubideak zituztela onartu zuen legeak Britainia Handian. Azkenik, 1928an, gizonena bezalako boto-eskubidea lortu zuten emakumeek.

 

1893: Zeelanda Berria

1902: Australia

1913: Norvegia

1917: Errusia

1918: Austria, Alemania, Polonia

1920: Estatu Batuak

1931: Espainia

1932: Brasil

1934: Turkia

1944: Frantzia

Feminismoa

 

FEMINISMOAREN LEHEN PAUSOAK

(Gaur bereziki, eskerrak eman nahi dizkiot A. Duoandikoetxeari, itzulpen lana egiteagatik).

1. Emakumearen eskubideak Frantziako Iraultzan

Frantziako Iraultzak ekarritako Gizakiaren eta Herritarraren Eskubideen Adierazpenak (1789) jasotzen dituen bi ideal nagusiak, askatasuna eta berdintasun unibertsala, gizonezkoei bakarrik aplikatzekoak ziren, ez emakumeei. Gero, 1971n, Olympe Gouges aktibistak Emakumeen eta (Emakumezko) Herritarren Eskubideen Adierazpena argitaratu zuen, baina ez zuen ondoriorik izan: aldarrikapen-ekintza hutsa suertatu zen. Izan ere, 1804an Napoleonek promulgatutako Kode Zibilak berretsi egin zuen emakumearen diskriminazio sozial eta politikoa.

Mary Wollstonecraft britainiarrak, 1792an argitaratutako Emakumeen eskubideen aldarrikapena obran, aldarrikatzen zuen senar-emazteek eskubide berberak eduki behar dituztela, emakumea gizonaren berdintzat hartu behar zela sozialki, eta emakumeek eskubidea zutela heziketa hobea jasotzeko. Olympe Gougesek bezala, ez zuen arrakasta handirik izan bere garaian.

 

2. Banakako ekintzaileetatik mugimendu sufragistetara

XIX. mendearen erdialdean, emakumeen eskubideen aldeko testigantza bakanek lehen mugimendu feministak ekarri zituzten; hasieran, ordea, gutxienen jarrera izan zen, baina apurka-apurka indarra hartzen hasi ziren batez ere Estatu Batuetan eta Erresuma Batuan.

Mugimendu haietan, liderrek eta jarraitzaile leialenek ondo definitutako profila zuten: erdi mailako klasekoak, ideologia liberal progresistakoak eta kultura-maila altukoak.

Langile-klaseko emakumeak –sozialistak eta anarkistak, hain zuzen ere–, ostera, ez ziren nahastu feminismoaren borrokan. Haien helburuak bi hauek ziren: berdintasun soziala eta haien klaseko kide guztien emantzipazioa, gizonena zein emakumeena. Eta nekazariek, gehien-gehienak landaguneetako bizimodu tradizionaletan murgilduta egonik, ez zuten jartzen zalantzan emakumeari ordura arte esleitutako rola.

 

3. Estatu Batuetako lehen feminismoa

Estatu Batuetan, hasiera-hasieran, esklabotzarekin amaitzeko borrokan ari ziren mugimendu protestanteekin lotuta egon zen feminismoa. Borroka hartan sartuta zeuden emakume asko, erdi mailako klasekoak eta kultura-maila altukoak izanik, berehala jabetu ziren oso antzekoak zirela emakumeen eta esklaboen egoerak: emakumeei eta esklaboei ez zitzaizkien aitortzen hainbat eta hainbat eskubide.

Hala, 1848an, emakumeen eskubideen aldeko Estatu Batuetako lehen batzarra antolatu zen, New York estatuko Seneca Falls izeneko herrixkan. Esklabotzaren Aurkako Konbentzioan (Londres, 1840) elkar ezagutu, eta abolizionismoaren aldeko bi aktibista izan ziren batzar haren bultzatzaileak: Lucretia Mott eta Elizabeth Cady Stanton.

Ehun lagunetik gora bildu ziren Seneca Fallsean; haietatik heren bat, gutxi gorabehera, gizonak. Seneca Fallseko Adierazpena izan zen batzar haren fruitua, 68 emakumek eta 32 gizonek sinatua; bertan, salatzen zuten zapalkuntza eta gizarte-bazterketa jasaten zutela emakumeek, eta eskubideak ukatzen zitzaizkiela.

60ko hamarkadan esklabotza abolitu ostean, boto-eskubidea aitortu zitzaien gizonezko herritar guztiei –baita esklabo izandakoei ere–, baina ez emakumeei.

Horrexegatik sortu zen, 1869an, Estatu Batuetako mugimendu sufragista: hasieran bi elkarte izan ziren, baina bat egin zuten 1890ean, National American Woman Suffrage Association osatuta.

Emakumeen boto-eskubidea onartu zuen lehen estatua Wyoming izan zen, 1869an; hurrengo biak, Utah (1870) eta Colorado (1893). Emakumeen boto-eskubidea Estatu Batuetako estatu guztietara hedatuta, prozesu horren amaiera 1920an gertatu zen, Konstituzioari erantsi zioten Hemeretzigarren Zuzenketaren bitartez.

 

4. Erresuma Batuko lehen feminismoa

XIX. mendearen bigarren erdian, Erresuma Batuan, feminismoaren funtsezko eragilea gizon bat izan zen, bitxia bada ere: John Stuart Mill filosofoa eta liberalismo ekonomikoaren teorialari nagusietakoa. Inolako zalantzarik gabe, eragin handia izan zuen berarengan Harriet Taylor Mill emazteak. John Stuart Mill bizi guztian egon omen zen emakume bikain harekin maiteminduta, eta errespetuan eta berdintasunean oinarritutako harremana izan zuten; garai hartan guztiz ezohikoa zen harreman-mota, hain zuzen ere.

Hala, Erresuma Batuko Parlamentuko Komunen Ganberako bere aulkitik, John Stuart Millek proposamen bat aurkeztu zuen emakumeei boto-eskubidea emateko, baina atzera bota zuten. 1869an, Emakumearen menpekotasuna liburua argitaratu zuen, non gizarte patriarkal tradizionalaren aurka egiten duen, eta aldarrikatzen duen gizonek eta emakumeek guztiz berdinak izan behar dutela eskubideei begira; bereziki, boto-eskubidearen arazoa nabarmentzen zuen. Berehala zabaldu zen liburua Europan eta Estatu Batuetan –baita Australian eta Zeelanda Berrian ere–, eta egundoko eragina izan zuen nonahi mugimendu sufragisten gainean.

Beste alde batetik, 1867an, National Society for Women’s Suffrage elkartea sortu zen; beraz, esan liteke britainiar eta estatubatuar sufragismoak garaikideak izan zirela, baina hasieran britainiarra ez zen estatubatuarra bezain errotuta egon gizartean.

Benetako bultzada XX. mendearen hasieran jaso zuen, entzute handiko aktibista batzuek emanda; besteak beste, Emmeline Pankhurst (1958-1928) Women's Social and Political Union elkartearen sortzaileak (1903).

Lehen Mundu Gerra amaitutakoan, guztiz zaila egin zen emakumeen bazterketa politikoa justifikatzea emakumeak gizonezkoak baino gutxiago zirela argudiatuta, zeren eta, gizonezkoak frontean borrokatzen ziren bitartean, emakumeek sektore guztietan haiek ordezkatu eta halaxe frogatu zuten gaitasun-maila berbera dutela.

Edonola ere, 1918an boto-eskubidea eman zitzaien zenbait emakumeri: botoa emateko, 30 urtetik gorakoak izan behar zuten, eta ondasunen bat izan behar zuten (emakumeek berek edo haien senarrek). Hamarkada bat geroago, 1928an, 21 urtetik gorako emakume guztiei aitortu zitzaien boto-eskubidea azkenean ere, gizonei aitortzen zitzaien bezala.

Lehen Mundu Gerra hasi baino lehen, munduko lau estatutan baino ez zen lortu emakumeen boto-eskubidea (Estatu Batuetako zenbait estatuz gain): Zeelanda Berria (1893), Australia (1901), Finlandia (1906) eta Norvegia (1913).

5. Eta, ba al zegoen emakumerik langileen mugimenduan?

Industria-kapitalismoaren lehen faseetan, langile-klaseko emakumeen bizimoduak eta lanak esplotazio-baldintza bereziki gogorrak zekartzan –haurren lanaren mailakoak–: soldata oso txikiak, eskubide-gabeziak... Langile-mugimendua gizarte-aurrerapen txikiak lortzen joan zen esparru horretan, apurka-apurka: Erresuma Batuan, 1842an, debekatu egin zen emakumeek meatzetan lan egitea, eta 1847an, lanaldia hamar ordu eta erdira jaitsi zen emakumeentzat. 1891n, emakumeen lanaldia asteko hirurogei ordukoa zen Alemanian; eta Erresuma Batuan, 1901era arte ez zitzaien legez onartu emakumeei igandeko atsedena.

Langile-mugimenduan, hainbat joera kontrajarri agertu ziren emakumeen emantzipazioaren inguruan. Sozialista utopikoen artean, hauek dira Fourierren hitzak: "gizarte-aurrerapenak emakumeek askatasunerantz emandako aurrerapausoen proportzioan gertatzen dira". Aitzitik, beste batzuek –Proudhonek, kasurako–, etxeko lanetara eta etxean senarraren menpera baztertzen zituzten.

sss	Hainbat gizataldek iritsi duten zibilizazio-maila bertako emakumeek daukaten independentziaren araberakoa da.     Flora Tristan (1803-1844)

Flora Tristán-ek langile-klasearen esplotazioaren adierazletzat jo zuen emakumearen egoera, Langileen Batasuna (1843) erakundean lanean zegoela.

Langileen Nazioarteko Erakundean (LNE), Marxek eta Engelsek emakume langileei gizonenak bezalako eskubideak aitortu nahi zizkieten. Eta hau esan zuten: "Emakumearen emantzipazio-maila, guztion emantzipazioaren neurri naturala da". Hala ere, orokorrean, Internazionalak (LNEk, alegia) emakumeak soldatapeko lanetik baztertu nahi zituen, etxean gera zitezen. Hala izan zen 1867ko deklarazioan.

CLARA ZETKIN (1857KO UZTAILAREN 6A-1933KO EKAINAREN 20A)     “Nazio guztietako emakume sozialistok herriak beren artean borrokatzera daramatzan etsaitzat jotzen dugu inperialismoa”

Horregatik, Clara Zetkin politikari ezkertiarrak hau lortu zuen II. Emakume Sozialisten Nazioarteko Biltzarrean: emakumezkoen sufragioa sozialisten batzarretan, emakumeak alderdian afiliatu ahal izatea eta emakumeen taldeak sortzea. Zetkinek Berdintasuna aldizkaria zuzentzen zuen (1910), eta han idazten zuen zer-nolako egoeran zeuden emakumeak eta zein eskubide sozial nahi zituzten. Aurreko irudian ikusten dugun moduan, emakume feminista askoren ustez, emakumea bera ez zen gai bakarra: horregatik, menderatutako herrien alde eta kolonialismoaren kontra altxatu zuten ahots kritikoa. Ezkerrean kokatuta, kapitalismoaren krudelkeria edota kontraesanak ere salatu zituzten.

Kapitalistek ez zuten jo emakumeen lana bereziki interesgarritzat soldata baxuak irabazten zituztelako bakarrik, baizik emakumeak manukorragoak    direlako.     —Clara Zetkin